Termodinamika” fanidan o`quv- uslubiy majmua

Xisoblash formulalari va asosiybog’liqliklar.
Kimyo oziq ovqat sanoatlaida barcha tarmoqlarida suyuqlikalr gorizontal va vertikal turbalar orqali uzatiladi. Suv, neft, benzin, yog’- moylar, sut, vino, pivo va boshqa suyuqliklarni uzatish uchun mo’ljallangan mashinalar nasoslar deyiladi. Elektr dvigatelning mexanik energiyasini suyuqlikning uzatilish energiyasiga aylantiruvchi va uning bosimini oshiruvchi va gidravlik qurilmalar nasoslar deyiladi. Turbalarning boshlang’ich va oxirgi nuqtalaridagi bo’gimlar farqi turbalardan suyuqlikning oqishi uchun xarakatkantiruvchi kuch hisoblanadi.
Nasoslar asosan ikki turga bo’linadi: dinamik xamda hajmiy nasoslarga bo’linadi. Dinamik nasoslarda suyuqlik tinch kuch ta’sirida xarakatga keltiriladi. Nasos ichidagi suyuqlik nasosga kirish va chiqish turbalari bilan uzluksiz bog’langan bo’ladi. Suyuqlikka ta’sir qiladigan kuchning turiga ko’ra dinamik nasoslar, parrakli va ishqalanish kuchi yordamida ishlaydigan nasoslarga bo’linadi. Sanoatda suyuqliklarni siqigan gaz ( yoki xavo )yordamida uzatish uchun gazliftlar va montejyular xam ishlatiladi.
Nasosning asosiy parametri.
Nasosning vaqt birligi ichida uzatib beradigan suyuqlikning miqdoriga ish unumdorligi ( yoki sarfi ) deyiladi. Q, (m³/s).
1.Vaqt birligida so’rilgan suyuqlik xajmi Q ni nasosning sarfi deb ataladi. So’rish m³/s, l/s va boshqa birliklarda o’lchanadi.
Markazdan kochma nasoslarning ssarfi quydagicha hisoblanadi.
Yoki:
(5.6)
—ish g’ildiragiga kirish va chiqishdagi nisbiy tezliklar;




Eng sodda porshenli nasosning sarfi ushbu formula orqali topiladi;
(5.7)
Bu yerda F- porshen kondalang kesim yuzasi; L-porshenni yurishi ( bir borib kelishda bir tomonga yurgan yo’lining uzunligi ); n- porshenning bir minutda borib kelish soni ( yoki krivoship- shatunli mehanizmning aylanish soni ).
Ko’p yo’lli porshen nasosining safi:
(5.8)
Bu yerda i- nasos silindrlarining soni
Ikki yo’lli bir porshenli nasosning sarfi:
(5.9)
Bu yerda f- shtok ko’ndalang kesimining yuzasi, m².
2.Nasosdan o’tayotgan suyuqlik oqim olgan solishtirma energiyasi nasosning bosimi deb ataladi va suyuqlik ustunining metrlari xisobida o’lchanadi.
(5.10)


3.Nasosning vaqt birligi ichida bajargan ishi uning quvvati deyiladi. Quvvatning o’lchov birligi [vat] va quydagi formula yordamida aniqlanadi:
(5.11)
Nasosning o’qidagi quvvati foydali quvvatdan kattaroq bo’ladi ya’ni:

Markazdanqochmanasoslarningxosilqilganbosimiishcig’ildiraklariningaylanishtezligigabog’liqbo’ladi. Nasosishgatushirilishdanilgarisurushturbasi, ishg’ildiragivaqolbiquzatilayotgansuyuqlikbilanto’ldiriladi. Agarishg’ildiragibilanqobiqoralaridabo’shliqbo’lsa, ishchig’ildiraginingaylanishinatijasidayetarlisiyraklanishxosilbo’lmaydi.
Nasosningishunumdorligi, napori, iste’molqiladiganquvvat, ishg’ildiraginingaylanishchostatasiningo’zgarishigabog’liqbo’ladi, ya’niaylanishlarchastatasi dan gaortsa, uningishunumdorliginapori, vaiste’molqiladiganquvvatiquydagichao’zgaradi:
(5.13)
Ishg’ildiraginingaylanishlarchastatasino’zgarmasbo’lgandanasosishunumdrligiQningnaporiH , nasosningo’zquvvatiNvafoydaliishkoeffitsenti bilano’zarografikusuldagibog’liqliginasoslarningxarakteristikasidebyurutiladi.
Gazlarni siqish va uzatish uchun kompressor mashinalaridan foydalaniladi. Xuddi suyuqliklar kabi gazlar xam bosimlar farqi bo’lganidagina uzatiladi. Siqilgan gaz bosimi ning siqilmagan gaz bosimi ga nisbati siqish darajasi deyiladi.
1.Ventilyatorda ko’p miqdordagi gazlarni uzatish uchun foydalaniladi.
2.Gazoduvkalar 1,1 gaz turbalarida katta qarshilik bo’lganda ishlatiladi.
3.Kompressorlar — yuqori bosim xosil qilish uchun ishlatiladi.
4.Vakum nasoslar bosimi atmosfera bosimidan past bo’lgan gazlarni so’rish uchun ishlatiladi. Ishlash prinspiga ko’ra kompressorlar xajmiy va parrakli bo’ladi. Gazlarni hajmi, bosimi va tempraturasi o’rtasidagi bog’lanish
(5.14)
P-gazning bosimi N/m²
v-gazning solishtirma hajmi m³/kg
R=8314/M — gazlarning universal konstantasi J/kg s:
M—molekulyar massa kg/kmol;
T—temperatura K
а va b koeffitsentlarining miqdori qo’llanmada berilmasa, u kritik temperatura va bosim orqali quydagicha topiladi;
(5.15)
(5.16)