Termiz muhandislik-texnologiya instituti

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI


TERMIZ MUHANDISLIK-TEXNOLOGIYA INSTITUTI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TERMIZ MUHANDISLIK-TEXNOLOGIYA INSTITUTI

“ ________” kafedrasida mudiri, Q.x.f.d professor______ “_____” _____________ 2022 yil		Magistratura bo‘limi boshlig‘i, professor _____ ismi “_____” _______________ 2022 yil

Magistr mutaxassisligi: 5A410302-
ning
ILMIY TADQIQOT ISH HISOBOTI
Ilmiy rahbar,
q.x.f.f.d., dotsent____________________


Bajaruvchi,
magistrant _________________________

Termiz 2022

MUNDARIJA

KIRISh		3
I	dolzarbligi		7
1.1	Bugungi kunda dunyo buyicha O‘rta osiya o‘zbekiston		7
1.2	Kim nima ish qilgan Tahlil		10
II	TADQIQOT O‘TKAZILGAN JOYNING AGROIQLIMIY TAVSIFI, TADQIQOT MATERIALLARI VA USLUBLARI		19
2.1	Tadqiqot xududining tavsifi.		19
2.2	Tadqiqot uslublarini taxlili.		22
III	TURLARI XUSUSIYaTLARI		28
3.1	xususiyatlari		28
3.2	Iqtisodiy
XULOSALAR		30
FOYDALANILGAN ADABIYoTLAR		31
ILOVALAR

KIRISh (magistrlik dissertatsiyasi annotatsiyasi)
Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoev 19-20 yanvar kunlari Surxondaryo viloyatiga tashrifi chog‘ida viloyatda o‘rmon xo‘jaligini rivojlantirish bo‘yicha amalga oshirilayotgan loyihalar bilan ham tanishdi.
Davlatimiz rahbari tomonidan 2018 yil Faol tadbirkorlik, innovatsion g‘oyalar va texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlash yili, deb e’lon qilingani o‘rmon xo‘jaligi sohasida istiqbolli loyihalarni amalga oshirishga keng yo‘l ochmoqda. Jumladan, shu paytgacha yaylov sifatida foydalanib kelingan toshloq, unumsiz yerlardan samarali foydalanish, pistazorlar barpo etish orqali yashil hududlarni kengaytirish, pista daraxti hosilga kirguncha qator oralariga dorivor o‘simliklar ekib, qimmatbaho xomashyo yetishtirishga alohida e’tibor qaratilmoqda. 
Surxondaryo viloyatida hayotga tatbiq etilayotgan loyihalar shu jihatdan ahamiyatlidir. Viloyatning tog‘ va tog‘ oldi hududlarida foydalanilmaydigan yer maydonlari ko‘p bo‘lib, ularda har yili o‘rtacha 350 gektargacha pistazorlar barpo etilar edi. Endilikda birgina Uzun tumanidagi Bobotog‘ davlat o‘rmon xo‘jaligi balansidagi yerlarda 30 ming gektarda pista plantatsiyalarini tashkil etish rejalashtirilmoqda.Loyihaga ko‘ra, joriy yilda 2,5 ming gektar pistazor tashkil etiladi. 2018-2020 yillarda pistazorlar 8 ming gektarga yetkazilib, 2 ming ish o‘rni yaratiladi. Pistaning ildizi yetti metr chuqurlikka ketadi, ming yil umr ko‘radi. Daraxtlar yettinchi yildan nishona ko‘rsatadi. 12-15 yoshida to‘liq hosil bera boshlaydi va jami pistazorlardan olinadigan hosil 250 tonnani tashkil etadi. Bu faqat pistaning o‘zidan yiliga 15 milliard so‘m sof foyda, degani. Bundan tashqari, pistazorlar hosilga kirguncha qator oralariga birinchi marotaba kavrak o‘simligini ekish loyihasi ishlab chiqildi.
Prezidentimiz bunday loyihalar uchun juda katta imkoniyat, eng muhimi yer borligini, o‘rmon fondi yerlaridan samarali foydalanish orqali o‘rmon xo‘jaliklari daromadini joriy yilda 100 milliard so‘mga yetkazish, kelgusi yillarda bu ko‘rsatkichni 4-5 barobarga oshirish zarurligini ta’kidladi. Barcha o‘rmon xo‘jaligi yerlarini hisob-kitobdan o‘tkazish, ulardan kelayotgan daromad to‘liq davlat budjetiga tushishini nazorat qilish kerakligini qayd etdi.
O‘zbekiston Respublikasi davlat o‘rmon fondining umumiy yer maydoni 8544,1 ming ga yoki 20% ni egallaydi qiladi. (2005). O‘rmon fondining asosiy qismi cho‘l zonasida -7190,8 ming ga, tog‘li hududlarda-770 ming ga, vodiylar va daryo bo‘ylarida- 167,6 ming ga, alohida muhofaza etiladigan hududlarda- 112,4 ming gektarni tashkil etadi. O‘zbekistonning ekma o‘rmonlari umumiy maydoni 207,1 ming ga bo‘lib, 40 dan ortiq turdagi buta–daraxtlar bilan qoplangan.
Mamlakatimiz aholisini yong‘oqmevali mahsulotlar bilan ta’minlash o‘rmon xo‘jaligi oldidagi asosiy vazifalardan biridir. Aholini oziq-ovqat mahsulotlariga bo‘lgan talabini uzluksiz qondirish borasida yil sayin yetishtirilayotgan mahsulotning hajmi va sifatini oshirib borish zarur. Yong‘oqmevali daraxtlarni zararkunandalardan himoya qilishda o‘g‘itlash va sug‘orish ishlarini o‘z vaqtida sifatli o‘tkazish, agrotexnik va o‘rmon xo‘jalik tadbirlariga tayangan holda parvarish qilish, o‘rmon xo‘jalik tadbirlarini amalga oshirish zarur. Yong‘oqmevali daraxtlardan yuqori hosil olish uchun yuqori agrotexnika qoidalari asosida parvarish qilish bilan bir qatorda erta bahordan o‘simlikka va uning hosiliga zarar keltiruvchi turli xil zararkunanda hasharotlarning tarqalish areali, tur tarkibini, zararlanish davri va zarar keltirish darajasini bioekologiyasi chuqur o‘rganib ularga qarshi agrotexnik, biologik va kimyoviy kurash choralari majmuini takomillashtirib borish talab etiladi. Keyingi vaqtlarda yong‘oqmevali va boshqa ekinlarga zarar yetkazuvchi hasharotlarlarning ko‘payishi va tarqalishi uchun qulay bo‘lganligi sababli turli xil zararkunanda hasharotlar zarari yildan-yilga oshib borayotganligi kuzatilmoqda.
Manzarali va i daraxtlar biotsenozida tog‘li, tog‘ oldi va sug‘oriladigan xududlarda turli ildiz zararkunandalaridan simqurtlar, buzoqbosh, quyruqli buzoqboshlar, tunlamlar, tana, barg va meva zararkunandalardan o‘rgimchakkana, shiralar, qalqondor, unsimon qurtlar (cherveslar), qandala, urug‘xo‘rlar, mevaxo‘rlar, bargxo‘rlar ko‘plab uchrashi aniqlangan. O‘simliklarni uyg‘unlashgan kurash tizimida foydali va zararli organizmlarni tabiiy nisbatini hisobga olgan holda, ayniqsa aholi iste’mol qilishi mumkin bo‘lgan yong‘oqmevali daraxtlarni zararkunandalardan ximoya qilishda zararkunandalarning iqtisodiy zarar miqdor mezonidan yuqori bo‘lganda, entomofaglardan foydalanish, mikrobiopreparatlarni qo‘llash va zarur hollarda atrof – muhitga ta’siri kam bo‘lgan kimyoviy preparatlarini birortasi bilan ishlov berish maqsadga muvofiq. Inson organizmi uchun juda zarur bo‘lgan vitaminlarga boy pistazorlarni ko‘paytirish, yetishtirish, parvarishlash va ulardan yuqori xosil olish dolzarb bo‘lib hisoblanadi. Pistazorlardan sifatli va yuqori sifatli xosil olishda ularda uchraydigan kasallik va zararkunandalardan muxim bo‘lib hisoblanadi. Mamlakatimiz iqlim sharoitida yuqoridagi zararkunandalarning tarqalish areali, tur tarkibi, bioekologik xususiyatlari, zarar keltirish davri, zararlanish darajasi, iqtisodiy zararlash miqdor mezonini aniqlangan holda entomofaglardan foydalanib, ekologik xavfsiz va issiq qonli hayvonlarga ta’siri qilmaydigan, yuqori biologik va iqtisodiy samara beradigan ilmiy asoslangan uyg‘unlashgan kurash tizimini ishlab chiqish va amalda tadbiq qilish hozirgi kunning muhim vazifalardan hisoblanadi.
Shu jihatdan, pistazorlarda uchraydigan zararkunandalarning dominant turlarni aniqlash, oziqlanish statsiyalarini o‘rganish, tabiiy entomofaglarning tur tarkibi, zararkunandalar sonini kamaytirish, zararkunandalarga qarshi istiqbolli kimyoviy vositalarni aniqlash va ularni qo‘llash asosida yong‘oqmevali daraxtlarda uchraydigan zararkunandalarga qarshi kurashda biologik va iqtisodiy samaradorligi o‘rganish asosida ilmiy asoslangan himoya qilish chora-tadbirlarini ishlab chiqish talab etiladi. Pista daraxtlarini barg,tana va meva zararkunandalaridan asosan qipcha tanali pista tilla qo‘ng‘izi (Agrilus tschiseheri ninni Sem.), Pista daraxtining qovurg‘ali tilla qo‘ng‘izi (Capnodis parumstriata ball), pista bargxo‘ri (Labidostomis stenostomci Ws.), Hisor pista bargxo‘ri ( Luperus hissaricus Oglob. ), pista urug‘xo‘ri yoki pista yo‘g‘onoyog‘i (Eurytoma plotnirovi Nik), pista po‘stloqxo‘ri ( Chaltoptelius vestitus Rey. ) kabi zararkunandalar kuchli zarar yetkazadi.
Muammolarni atroflicha tahlil qilib,Surxondaryo viloyati bobotog‘ bog‘larda tarqalishi, zararlilik darajalari, populyatsiyasining shakllanishi, biologik xususiyatlari, tabiiy kushandalari tur tarkibi, ularni ko‘paytirish, qo‘llash texnologiyalari, pista zarakunandalarining miqdorini boshqarishda agrotexnik tadbirlar qo‘llash, yangi, samarali kimyoviy vositalarni qo‘llash va ularning samarador turlarini tanlash, ishlab chiqarish amaliyotiga tavsiyalar ishlab chiqish asosida pista bog‘larda hosilni saqlab qolish muhim ilmiy amaliy ahamiyatga ega hisoblanadi.