TERMIZ DAVLAT UNVERSITETI MILLIY LIBOS VA SAN`AT FAKULTETI YENGIL SANOAT (MILLIY TIKUV BUYUMLARI)YO`NALISHI 320-GURUH 2-KURS TALABASI FATTULLAYEVA FARANGIZNING TABIIY TOLANI DASTLABKI ISHLASH FANIDAN MUSTAQIL ISHI
MAVZU:PAXTANING NAMLIGINI ANIQLASH USULLARI VA USKUNALARI
Materialning namligi deb uni quritishda yо‘qotishi mumkin bо‘lgan namlik miqdori tushuniladi. Material namligini yuqori issiqlikda doimiy quruq massagacha quritish yо‘li bilan aniqlanadi. Namlikning massaviy nisbati – namlik massasining quruq modda massasiga nisbati (foizlarda). Meyorlangan (hisobiy) namlik – xom ashyo yoki mahsulotning konditsion massasini aniqlash uchun meyoriy hujjat bilan belgilanadigan namlikning massaviy nisbatida (yoki namlikning massaviy ulushida) meyoriy namlik ifodalanadigan shartli namlik. Namlik – paxtadagi suv miqdori (foizlarda). Namlikning cheklangan meyori – yuqori namlikka ega bо‘lgan xom ashyoni qabul qilishni yoki mahsulot ishlab chiqarishni cheklovchi meyoriy hujjat bilan belgilanadigan namlik meyori.
Paxta tozalash sanoatida paxta va uning mahsulotlari namligini quritish shkaflarida (Uz-7M, ShSX-1) (110 ±1,5) 0 S Sharoratda va tezkor usulda USX-1, VXS, VXS-M1 va "Sifat" tezkor aniqlovchi о‘lchash uskunalarida (195 ±2) 0 S haroratda namunani quritish yо‘li bilan aniqlanadi. Namlikni aniqlashdan maqsad – quritish shkaflari va tezkor aniqlovchi о‘lchash qurilmalarini qо‘llash yо‘li bilan paxta namligining massaviy nisbatini aniqlashdir. Namlikni aniqlash uchun paxtadan namunalar olinadi. Namunani olish va tanlash tartibi va usullari O‘zDSt 644- standartida aniq kо‘rsatib о‘tilgan. Ushbu standart talablari qо‘llanilish sohasi bо‘yicha majburiydir. Namlikni tezkor aniqlovchi о‘lchash qurilmalarida namlikni aniqlashda quyidagilar qо‘llaniladi; - USX-1, VXS-1 va VXS-MI о‘lchash qurilmalari byukslar bilan. о‘xshash metrologik tavsiflarga ega bо‘lgan boshqa quritish shkaflarini qо‘llashga ruxsat etiladi;
- Aniqligi 4 chi sinfga mansub yuqori tortish cheklanishi 500 g va har bir bо‘linmasi 10 mg dan yuqori bо‘lmagan umumiy qо‘llaniladigan laboratoriyatarozisi; Quritish shkaflarida namlikni aniqlashda quyidagilar qо‘llaniladi: - tarkibiga metall byukslar, shuningdek GOST 9871 bо‘yicha shkala bо‘limi 2 0 S bо‘lgan kontaktli termometr, GOST 28498 bо‘yicha shkala bо‘limi 0,5 0 S dan oshmagan nazorat termometri kiritilgan tabiiy havo almashtirgichli UZ-7M tipidagi yoki majburiy havo almashtirgichli SHXS tipidagi quritish shkafi, yoki termoregulyatorli UZ-8 tipidagi qurilma. Ushbu standart talablarini qoniqtiruvchi boshqa о‘lchash qurilmalarini qо‘llashga ruxsat etiladi. - xlorli kalsiyga ega bо‘lgan GOST 25336 bо‘yicha eksikator; - aniqligi 2-chi sinfga mansub yuqori tortish cheklanishi 200g bо‘lgan laborator tarozisi; - valiklari oraligi (2,0 ± 0,2) mm bо‘lgan paxta chigitini maydalash moslamasi.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Agrosanoat majmui ustidan nazorat qilish inspeksiyasi tomonidan 2021-yilda yetishtirilgan paxta hosilini sifatli qabul qilish va topshiruvchi hamda qabul qiluvchilar o‘rtasida yuzaga keladigan nizoli holatlarni adolatli hal etish yuzasidan bir qator ishlar amalga oshirilmoqda.
Xususan, Hukumatning 2021 yil 30 avgustdagi “Joriy yilgi paxta hosilini uyushqoqlik bilan nes-nobud qilmasdan o‘z vaqtida va sifatli yig‘ib-terib olish bo‘yicha kechiktirib bo‘lmaydigan vazifalar to‘g‘risida”gi 153-sonli yig‘ilish bayoni hamda 2021-yil 8-sentyabrdagi 140-sonli topshirig‘i ijrosini taʼminlash maqsadida, Qoraqalpog‘iston Respublikasi va viloyatlardagi paxta to‘qimachilik klasterlariga tegishli 371 ta tayyorlov maskanlarida paxta xom-ashyosini qabul qilishda nizoli holatlarni adolatli hal etish uchun “O‘zagroinspeksiya”ning Qoraqalpog‘iston Respublikasi va viloyat boshqarmalari hamda tuman bo‘limlarida “O‘zbekiston paxta-to‘qimachilik klasterlari” uyushmasi, Qishloq xo‘jaligi vazirligi, O‘zbekiston Respublikasi Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi huzuridagi O‘zbekiston texnik jihatdan tartibga solish agentligi, O‘zbekiston fermer, dehqon xo‘jaliklari va tomorqa yer egalari kengashi mutaxassislarini jalb qilgan holda 13 ta viloyat va 134 ta tumanlarda Arbitraj guruhlari tashkil etildi.
Tadbirkorlik subyektlarining murojaatlariga asosan Arbitraj guruhlari tomonidan nizoli holatlarni hal etish natijalari bo‘yicha dalolatnomalar rasmiylashtirib borilmoqda.
Bu yilgi yetishtirilgan paxta hosilini sifatli qabul qilinishi “O‘zagroinspeksiya” tomonidan muntazam nazorat etilishi natijasida, joriy yilning 27 sentyabr holatiga respublikada tayyorlangan paxta xom-ashyosining 90,2 foizi 1-navga, 9,7 foizi 2-navga, 0,1 foizi 3-navlarga qabul qilingan.
“O‘zagroinspeksiya” va uning hududlardagi boshqarma hamda bo‘limlari tomonidan fermer xo‘jaliklari, paxta to‘qimachilik klasterlarida yetishtirilgan paxta xom-ashyosini yuqori navlarga topshirish orqali qo‘shimcha daromad manbaini yaratish hamda paxta xom-ashyosini sifatli qabul qilib va uni qayta ishlash orqali raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarish mumkinligi yuzasidan tushuntirishlar va kerakli tavsiyalar berib borilmoqda.
