|
1.2 Aholisi va uning hududiy joylashishi, urbanizatsiya jarayonlari
Aholining tarqalishi ikkita asosiy xususiyat bilan tavsiflanadi: Pampa qirg'oq mintaqasida yuqori kontsentratsiya va urbanizatsiya darajasi yuqori. Umuman olganda, Argentina kam aholi yashaydigan mamlakat: aholining o'rtacha zichligi 1 km 2 ga 14 kishi. Qayta joylashtirishning xususiyatlari iqtisodiyotning ixtisoslashuvi va tabiiy sharoitlar bilan bog'liq. Chako va Patagoniya tog'li hududlari, aholisi zichligi 1 km 2 ga 1 kishidan kam bo'lgan juda suvsiz hududlar juda zaif yoki deyarli yashamaydi. Chorvachilik fermer xo'jaliklari ustunlik qiladigan hududlar kamdan-kam aholiga ega - masalan, La Pampa, La Rioja, Katamarka va boshqalar. Sanoat sohalari eng yuqori zichlikka ega, ayniqsa Buenos-Ayres va Parana daryosining quyi qismida joylashgan joylar - 100 dan ortiq. kishi 1 km 2, shuningdek, Tucuman, Misiones provinsiyalari kabi intensiv ekinlarni etishtirish joylari.
Zamonaviy Argentinada aholining 90% dan ortig'i shaharlarda yashaydi, fuqarolarning 40% dan ortig'i o'sha shaharda - Buenos-Ayresda istiqomat qiladi. Poytaxt shahar aholisi kontsentratsiyasi darajasida keskin ustunlik qiladi. 12 million aholisi bo'lgan Buenos-Ayres dunyodagi o'nlab eng yirik poytaxtlardan biridir.
Argentinaning qishloq aholisi doimo kichik bo'lgan; Buni ba'zan dehqonlarsiz agrar mamlakat deb atashgani ajablanarli emas. Bu asosan katta erga egalik huquqining ustunligi, erdan foydalanishni to'sib qo'yganligi va qishloq xo'jaligida chorvachilikka ixtisoslashuvi nisbatan kam ishchilarni talab qiladi.
Argentina aholisining etnik tarkibi quyidagi diagrammada keltirilgan:
2-rasm - Aholining etnik tarkibi
Hayotning ijtimoiy-iqtisodiy ko'rsatkichlari bo'yicha Argentina Lotin Amerikasidagi ko'plab mamlakatlardan oldinda: 15 yoshdan oshgan aholining atigi 3 foizi savodsiz. Go'daklar o'limi - har ming tug'ilganga 12 kishi; Har bir shifokorga 320 kishi to'g'ri keladi.
Iqtisodiy o'sish ishsizlikning 7,8% gacha pasayishiga olib keldi (2008 yil sentyabr). Mehnat munosabatlarini rasmiylashtirmasdan ishlash darajasi yuqoriligicha qolmoqda (40%).
Xulosa qilib shuni ta'kidlash kerakki, immigratsiya Argentina aholisining milliy tarkibi shakllanishiga, uning dinamikasiga katta ta'sir ko'rsatdi va ko'p jihatdan uning demografik tuzilishi va joylashishini aniqladi. Argentina kam aholi istiqomat qiladigan mamlakat bo'lib, aholining o'sish sur'ati past, iqtisodiy faol qismi (50% dan ko'prog'i) asosan xizmat ko'rsatish sohasiga jalb qilingan. Argentina poytaxtning gipertrofiyalangan roli bilan yuqori urbanizatsiya darajasi bilan ajralib turadi. Savodli aholining yuqori darajasi (97%) muhimdir.
Argentina sanoat-agrar mamlakat - Lotin Amerikasidagi iqtisodiy rivojlangan davlatlardan biri. U qishloq xo'jaligining ulkan zaxiralariga ega va qishloq xo'jaligi mahsulotlarini ishlab chiqaruvchilar va eksport qiluvchilardan biridir. Shu bilan birga, u sanoat ishlab chiqarishining etarlicha rivojlangan tuzilmasiga ega bo'lgan qit'aning eng rivojlangan mamlakatlaridan biridir. Argentina o'zining ilmiy va texnologik potentsiali bilan mintaqada ajralib turadi: o'qitish va tadqiqotlar asosan universitetlarda joylashgan (mamlakatda ularning soni 70 dan oshadi) ).
Rasmiy nomi — Argentina Respublikasi. Poytaxti — Buenos-Ayres. Hududi — 2778417 km.kv. Aholisi – 41,6 mln.dan ortiq kishi (2012). Davlat tili — ispan. Dini — katolik. Pul birligi — pyeso.
Geografik joylashuvi va tabiati. Janubiy Amerikaning janubiy qismida joylashgan. Janubda va g‘arbda Chili (chegara uzunligi — 5150 km), sharqda Braziliya (1224 km) va Urugvay (579 km), shimolda Boliviya (832 km) va Paragvay (1880 km) chegaradosh. Sharq va janubda Atlantika okeani joylashgan. Urugvay va Buyuk Britaniya bilan hududiy kelishmovchiliklar mavjud. Chili va Argentina chegarasida And tog‘lari mavjud. Janubiy Amerikaning eng baland cho’qqilari — Akonkagua tog‘i (6959 m), Mersedario tog‘i (6770 m). Tinch oqar daryo va o’simliklarga boy Gran-Chako tekisligi; Parana va Urugvay daryolari o‘rtasidagi Argentina Mesopotamiyasi; Patagoniya cho’llari Argentinaning shimolidan janubigacha joylashgan. Yirik daryolari: Parana, Paragvay, Rio-Salado, Rio-Kolorado. Foydali qazilmalari — qo‘rg‘oshin, rux, qalay, mis, temir rudasi, neft, uran. Haydaladigan yerlar — 9%, o‘tloq va yaylovlar — 52%, o‘rmon va butazorlar hududning 22% ini egallagan.
Iqlimi — tropik, subtropik va mo‘tadil. Mamlakat qarag‘ay, kedr, evkalipt, palma kabi daraxtlarga boy. Argentina shimolida maymunlar, puma va yaguarlar, otselot va tapirlar ko‘p. Qushlardan — to‘tiqush, flamingo va kolibri uchraydi. Sharqdagi pampaslarda tulkilar, yovvoyi mushuklar, kiyiklar ko‘p.
Davlat tuzilishi, siyosiy partiyalari. Davlat tuzilishi — respublika. Ma’muriy-hududiy bo`linishi: 22 provinsiya, 1 milliy hudud va poytaxt federal okrugi. 1816-yil 9-iyulda Ispaniyadan mustaqil bo‘lib ajrab chiqqan. Milliy bayramlari: 25-may — May inqilobi kuni (1810) va 9-iyul — Mustaqillik kuni. Davlat va hukumat boshlig‘i — prezident. Parlamenti ikki pala- tali — yuqori (Milliy kongress) va quyi (Deputatlar palatasi). Nufuzli siyosiy partiyalari: Xustitsialistlar partiyasi (XP), Fuqarolar radikal ittifoqi (FRI), Demokratik markaz ittifoqi (DMI), Konservativ partiya.
Iqtisodi, transport kommunikatsiyalari. Sanoatning asosiy sohalari: oziq-ovqat, avtomobil, to‘qimachilik, kimyo va neftkimyo, metallurgiya, matbuot. Qishloq xo‘jaligi (bunga baliq ovi ham kiradi) YMM 8% ini beradi. Yetishtiriladigan asosiy qishloq xo‘jalik mahsulotlari — bug‘doy, sorgo, soya, shakarqamish. Argentina bug‘doy va mol go‘shti eksport qiluvchi dunyodagi 5 eng yirik davlatlar qatoriga kiradi. Mamlakatga mashina va asbob-uskunalar, ximikatlar, metall, yonilg’i va h.k. import qilinadi. Asosiy savdo hamkorlari: AQSH, Braziliya, Germaniya, Boliviya, Yaponiya, Italiya.
Temiryo‘llari uzunligi — 34572 km, avtomobil yo‘llari — 208350. Dengiz portlari: Buenos-Ayres, La- Plata, Banya-Blanka.
Tarixi. Argentina ispaniyalik Dias de Solis tomonidan 1516-yilda kashf etilganda, bu yerda kam sonli hindu qabilalari yashaganlar, 1536-yilda asos solingan Buenos-Ayres hududi Peru vitse-qirolligiga qo‘shib olingan edi. Hozirgi kunda Argentina, Paragvay, Urugvay va Boliviya joylashgan hududda 1776-yili La-Plata vitse-qirolligi tashkil topgan. 1810-yilda qo‘zg‘olon ko‘targan kreol aholisi vitse-qirolni taxtdan ag‘darib La-Plata birlashgan provinsiyalar mustaqilligini e’lon qiladi. 1816-yilda ispan qo‘shinlari uzil-kesil mag‘lubiyatga uchraydilar. 1826-yilda La-Plata birlashgan provinsiyalari Argentina Federativ Respublikasi deb ataladi. XX asrda bir qator harbiy to‘ntarishlar amalga oshirilib, oqibatda hokimiyatga 1946-1955 va 1973-1974-yillarda Argentinada hukmronlik qilgan X.D.Peron keladi. 1982-yilda Malvin (Folklend) orollari masalasi bo‘yicha harbiy to‘qnashuvda Buyuk Britaniyadan mag‘lubiyatga uchragan Argentinada harbiy xunta ag‘darilib, 1983-yildan hokimiyat tepasiga fuqarolik hukumati keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
