Termiz davlat universiteti zoologiya kafedrasi yosh fiziologiyasi va gigiyena

Topshiriqlar
1. O’qituvchi komandasi bilan kvadratlar ichiga nuqta qo’ying, o’rtachasini aniqlash va jadval asosida ixtiyoriy harakat foizini hisoblang.

A – o’quvchining o’rtacha natijasi, S–umumiy o’rtacha ko’rsatkich (jadval)

№ 1 nuqtalar soni ________		№ 2 nuqtalar soni ________
№ 3 nuqtalar soni ________		№ 4 nuqtalar soni ________
O’rtacha _________________ Foiz ko’rsatkichi ________

2. Jadvallardagi raqamlarni ketma-kelikda toping, vaqtini aniqlang va o’rtachasini toping

1 – jadval 1 15 6 13 8 10 21 23 18 4 19 24 2 25 20 12 7 22 11 16 3 14 17 5 9	2 – jadval 13 15 5 7 1 2 20 23 21 9 18 6 11 25 17 22 24 19 12 3 16 4 8 14 10
3 – jadval 12 4 25 23 14 15 21 8 10 5 6 19 1 13 16 17 11 24 22 2 3 9 20 7 18	4 – jadval 1 7 11 14 16 13 21 19 25 2 20 15 8 5 10 3 18 24 17 22 23 9 4 12 6

O’rtacha ko’rsatkichingiz _____Guruhning o’rtacha ko’rsatkichi ____

3. Anfimov jadvali bilan ishlang va olingan natijalar asosida jadvalni to’ldiring.

Ish vaqti	Berilgan harflar	4 daqiqa davomida topilgan harflar soni	Jadvalda mavjud harflar soni	Jami va topilgan harf sonlarining farq
	A		160
	V		176
	E		146
	I		202
	K		153
	N		144
	S		175
	X		209

4. Quyidagi formulalar yordamida tajriba natijalari aniqlanadi.

	A- aniqlik koeffitsienti, M- o’chirilgan harflar soni, N –ko’rilgan harflar soni.
R=A×S	R – A.I.Q. koeffitsienti, S – ko’rilgan umumiy harflar soni

4-Amaliy mashg’ulot
Mavzu: Jismoniy yuklamaning yurak-qon tomir va nafas tizimi faoliyatiga ta’sirini o’rganish.


Ishdan maqsad: jismoniy yuklamaning yurak-qon tomir va nafas sistemasi faoliyatiga ta’sirini o’rganish.
O’quv jihozlari: sekundomer, tanometr, fonendoskop, spirometr.
Nazariy qism:
I. Jismoniy harakatning yurak va qon tomir tizimiga ta’sirini o’rganish.
O’ng qo’lning 4 ta barmog’ini tekshiriluvchining bilak arteriyasi sohasiga qo’yib, tomirning eng aniq urayotgan joyi aniqlanadi. Shundan so’ng bir daqiqa davomida puls – yurak urushining soni aniqlanadi. Arterial pulsning bir minutlik sonini uch marotaba aniqlanadi va o’rtachasi hisoblanadi (sog’lom odamda pulslar soni bir minutda o’rtacha 72– 85 ta).
Tekshiriluvchi 10 marta o’tirib turgandan so’ng yana puls sanaladi. Tinch holatdagi va jismoniy zo’riqishdan keyingi natijalarni solishtiriladi.
II.O’pkaning tiriklik sig’imi.
Odam tinch nafas olganda 500/300 dan 900 ml gacha havo oladi va chiqaradi. Bu havo nafas havosi deb ataladi. Normal nafas olgandan keyin yana qo’shimcha 1500 ml havo olishi mumkin bo’lib, bu qo’shimcha havo deb ataladi. Normal nafas chiqargandan keyin esa yana 1500 ml havo chiqarib yuborish mumkin. Buni esa nafas chiqarishning rezerv qismi deyiladi. O’pkaning hayotiy sig’imi deb chuqur nafas olgandan keyin chiqarilgan maksimall havo hajmiga aytiladi. Normada o’pkaning tiriklik sig’imi ayollarda 2700 ml, erkaklarda 3500 ml ga teng. Maksimall nafas chiqarib yuborilgandan keyin ham o’pkada birmuncha havo qoladi. Bu qoldiq havo deb yuritilib, 1200 ml atrofida bo’ladi.
Spirometriya – bu o’pkaning tiriklik sig’imini o’lchash usulidir. Spirometr asbobi 2 ta silindrdan iborat. Tashqi silindrga belgisigacha suv to’ldirilgan, ikkinchisi esa bo’sh bo’lib, asosiga havo to’ldirilgan ballon biriktirilgan. Tashqi silindr orqali metall trubka o’tkazilgan bo’lib, u orqali tekshiriluvchi nafas oladi. Yengil nafas olish ham ballongacha uzatilib, ichki silindrni ko’taradi. Hisob olib borish belgisi alohida ko’rsatilgan.
Spirometr “0” holatiga keltiriladi. Metallik trubka oxiridagi mundshtuk margantsovka eritmasida chayiladi. Tekshiriluvchi spirometr qarshisiga turib, 2-3 marta chuqur nafas olib, chiqarib, yana chuqur nafas olib nafasni spirometrga chiqaradi (mumkin qadar qattiqroq). Nafas uzluksiz, asta chiqarilishi kerak.
Qo’shimcha havoni aniqlash. Silindr qopqog’idan probka olinib, ichki silindr qo’l bilan 3000 ml belgisigacha ko’tariladi. Tekshiriluvchi bir necha marta tinch nafas olgandan keyin biroz nafasni to’xtatadi, mundshtukni og’ziga olib spirometrdan chuqur nafas oladi. Ichki silindr necha belgigacha pastga tushgani belgilanadi va 3000 dan olib tashlanadi. Ayirma qo’shimcha havo bo’lib hisoblanadi.
Nafas havosini aniqlash. Spirometr nolga keltiriladi. Tekshiriluvchi mundshtukni og’ziga olib, tinch holatda havoni burun orqali olib, nafasni spirometrga chiqaradi. 5-6 marta shunday qaytarilib, olingan sonlarning o’rtachasi aniqlanadi.
Rezerv havoni aniqlash. Spirometr nolga keltiriladi. Bir necha marta tinch nafas olgandan keyin nafasni chiqarib, biroz to’xtagandan keyin mundshtukni og’ziga olib, mumkin qadar qattiqroq nafasni spirometrga chiqaradi. Shkaladagi son rezerv havo hajmini ko’rsatadi. Ishning oxirida qo’shimcha, rezerv va nafas havolarini qo’shib, avvalgi aniqlangan tiriklik sig’imi miqdori bilan solishtiriladi. Natijalar farqi 10% dan oshmasligi kerak.
Nazorat savollari.
1. O’pkaning tiriklik sig’imini deganda nimani tushunasiz?
2. O’pkaning tiriklik sig’imini qaysi asbob yordamida o’lchanadi?
3. Normada o’pkaning tiriklik sig’imi ayollarda qancha?
4. Normada o’pkaning tiriklik sig’imi erkaklarda qancha?
5. O’pkaning tiriklik sig’imini katta- kichikligi nimalarga bog’liq bo’ladi?
Topshiriqlar
1. 1 minutdagi arterial pulsingizni sanang va jadvalni to’ldiring.

1 minutdagi arterial pulslar soni (normal 72– 85ta)					Jismoniy nagruzkadan so’ng
1- marta	2- marta	3- marta	O’rtacha	Guruh o’rtachasi		Shaxsiy	Guruh o’rtachasi

2. Spirometr yordamida o’pkaning tiriklik sig’imi o’lchab jadvalni to’ldiring va normaga solishtiring.

Havo turi	Havo miqdori (ml)
	Natija	Norma (o’rtacha)
Nafas olish havosi		500
Qo’shimcha havo		1500
Rezerv havo		1500
O’pkaning tiriklik sig’imi		3500

5 – AMALIY MAShG’ULOT


Mavzu: Ko’rish o’tkirligi va ko’rish maydonini aniqlash


Maqsad: Ko’rish o’tkirligini Golovin jadvalidan, ko’rish maydonini perimetr asbobi orqali aniqlash texnikasini o’rganish.
O’quv jihozlari: Golovin jadvali, metr, ko’rsatkich, perimetr, yarim sharlar proektsiyasining aksi, qalam, rangli markalar, chizg’ich, qog’oz.
Nazariy qism:
Ko’rish o’tkirligi deb, ko’zning 2 ta nur chiqayotgan nuqtani aloxida ko’rish qobiliyatiga aytiladi. Normal ko’z 2 ta nur chiqarilayotgan nuqtani 1° burchak ostida alohida ko’rish qobiliyatiga ega. 2 ta nuqtani alohida ko’rish, bu ko’rish, bu ikkita qo’zg’algan ko’zacha o’rtasida eng oz bitta kuzacha qo’zg’algan bo’lishi bilan bog’langan. Ko’zachaning diametri 3 mk bo’lib, 2 ta nuqtani alohida ko’rish uchun bu 2 ta nuqtaning tasviri to’rqavatda 4 mk dan oz bo’lmasligi kerak va shunda tasvir kattaligi ko’rish burchagi 1° bo’lganda bo’ladi. Shuning uchun ham 2 ta nur chiqarayotgan nuqtalar ko’rish burchagi osti 1° dan past bo’lganda ko’rilsa, nuqtalar qo’shilib ketadi.

Golovin jadvali

Ko’rish o’tkirligini aniqlash uchun 12 qatorda joylashgan harfli belgidan iborat standart jadvaldan (Golovin tablitsadan) foydalaniladi. Harflar kattaligi yuqoridan pastga tushgan sayin kichrayib boradi. Har bir qator yonidagi son ko’rish burchagi osti 1° bo’lganda, normal ko’zning shu qatordagi harflarni alohida ko’rishi kerak bo’lgan masofani ko’rsatadi. Jadval yaxshi yoritilgan devorga osiladi (yorug’lik 10 lyuksdan kam bo’lmasligi kerak) yoki qo’shimcha elektr lampasi bilan yoritiladi. Tekshiriluvchi jadvaldan 5 metr uzoqlikdagi kursiga o’tkaziladi va bitta ko’zi mahsus moslama (shit) bilan berkitish taklifqilinadi. Tekshiruvchi ko’rsatkich tayoqchada tekshiriluvchiga harflarni ko’rsatib, ularning nomini aytishni suraydi. Aniqlash yuqori qatordan boshlanib, eng pastdagi qator topiladi va tekshiriluvchi tomonidan 2-3 s davomida harflarni aniq va ravshan ko’rib, nomini aytish so’raladi. Qaysi qatorda xatolik bo’lgan bo’lsa o’sha qator inobatga olinmaydi, undan bitta yuqoridagi qator hisoblanadi. Keyin formula asosida ko’rish o’tkirligi (visus) hisoblab chiqiladi: V=--- bunda V - ko’rish o’tkirligi, a - tekshiriluvchi bilan tablitsa o’rtasidagi masofa, D - normal ko’z shu qatordagi harflarni aniq ko’rishi kerak bo’lgan masofa. Shundan keyin ikkinchi ko’zning ko’rish o’tkirligi aniqlanadi.

Ko’rish o’tkirligi quyidagi formulaga asosan hisoblab chiqariladi:


;
bunda - -ko’rish o’tkirligi, a-tekshiriluvchi bilan tablitsa o’rtasidagi masofa, -normal ko’z shu qatordagi harflarni aniq ko’rishi kerak bo’lgan masofa.