Termiz davlat universiteti yuridik fakulteti

Ta’lim-tarbiyada milliy yuksalish. Davlatimiz rahbarining tashabbusi bilan, ko‘plab ota-onalar, pedagoglar, yoshlar, keng jamoatchilik takliflarini o‘rgangan holda, yurtimizda 11 yillik o‘rta ta’limning joriy etilgani yoshlarning bilim olishga bo‘lgan ishtiyoqi kuchayishida, ular tarbiyasini to‘g‘ri shakllantirishda muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Xo‘sh, nega ushbu islohot o‘quvchilarning darslarga ishtiyoqini oshirayapti, ularning tarbiyasini nazorat qilishga yaxshi samara berayapti?
Xalqimiz 11 yillik ta’lim sistemasi qayta tiklandi, ilgari holat qaytdi, deb sayoz fikrlamasliklarini xohlardim. Chunki ushbu islohot chuqur o‘ylangan va ta’lim-tarbiya sifatini yanada oshirishga xizmat qiladigan puxta reja asosida amalga oshirildi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 25 yanvardagi “Umumiy o‘rta, o‘rta maxsus va kasb-hunar ta’limi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi farmoniga muvofiq 2018/2019 o‘quv yilidan boshlab majburiy umumiy o‘rta ta’lim uzluksiz 11 yillik ta’lim negizida amalga oshirildi.
11 yillik ta’limning joriy etilishi munosabati bilan tezkor davr talabidan kelib chiqqan holda olimlar, amaliyotchi o‘qituvchilar hamda keng jamoatchilikning fikriga tayanib, 10-11-sinflar uchun 12 ta umumta’lim fani bo‘yicha o‘quv rejalari qaytadan tayyorlanib, ularga bir qator o‘zgartirishlar kiritildi. Jumladan, 11-sinfda kasb ta’limi orqali 50 ga yaqin kasbni o‘rgatish bilan birga, “Tadbirkorlik asoslari” fani ham o‘qitiladi. O‘quv dasturlari asosida 10-sinf o‘quvchilariga umumta’lim fanlaridan 18 nomdagi darsliklar 7 tilda, jami 9 million 53 mingdan ortiq tirajda chop etilib, joylarga yetkazildi.
Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 24 oktyabrdagi “Umumiy o‘rta ta’lim muassasalarining 10-11-sinflari o‘quvchilariga kasbiy ta’lim berishga ixtisoslashgan o‘quv-ishlab chiqarish majmualarini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori 10-11-sinf o‘quvchilarining ta’lim olishi bilan birga, ularga kasb-hunar o‘rgatish, yoshlarning qiziqish va qobiliyatini nazarda tutgan holda kelajakda ularni ta’limni davom ettirishi yoki egallagan kasbi bo‘yicha mehnat faoliyati bilan shug‘ullanishi uchun sharoit yaratish maqsadida qabul qilindi.
Kasb-hunar kollejlarida o‘quv-ishlab chiqarish majmualari tashkil etildi. Kasblar ro‘yxatini tayyorlashda hududlarning sharoiti hamda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish dasturlari inobatga olinib, mutasaddilar va ish beruvchi tashkilotlar mutaxassislari bilan birgalikda, real vaziyatni xolis baholagan holda ish olib borildi. Ya’ni 11-sinf o‘quvchisi maktabni tamomlagandan keyin egallagan hunari bo‘yicha o‘z ishini topa olishiga jiddiy e’tibor qaratildi.
Oilada va kundalik turmushda hamisha zarur bo‘lgan kichik tibbiy hamshira, oilaviy kichik hamshira, tarbiyachi yordamchisi, ijtimoiy soha kichik mutaxassisi, dasturchi, tarmoq boshqaruvchisi, veb-sayt dizayneri, kompyuter grafikasi mutaxassisi va shu kabi boshqa kasblarning o‘rgatilishi jamiyatga, ham davlatga bir xil naf keltiradi. E’tiborlisi, joylarda tashkil etilgan o‘quv-ishlab chiqarish majmualarida kasblar murakkabligiga qarab 1 yoki 2 yil davomida o‘rgatiladi va mehnat bozoridagi ehtiyojga ko‘ra kasblarning turi o‘zgarib turadi.
10-11-sinf o‘quvchilariga haftasiga bir kun 6 soatdan 2 yil davomida kasbiy ta’lim o‘qitiladi. Bitiruvchilarga o‘rta ma’lumot to‘g‘risida attestat bilan birga kasb malakasi bo‘yicha davlat namunasidagi diplom beriladi. Shu bilan birga, o‘quvchilarda kasblarga bo‘lgan qiziqishni oshirish, kasblar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni uzluksiz yetkazish maqsadida ular umumta’lim maktablarining 1-sinfidan boshlab kasbga yo‘naltirilib boriladi. 8-9-sinflarda esa kasbga yo‘naltirish alohida fan sifatida o‘qitiladi.
Ilgari 9-sinfni tamomlayotgan o‘quvchilarda qaysi kollejda o‘qishni davom ettirish borasidagi savol ko‘ndalang turardi. Ba’zilari majburlikdan u, yoki bu kollejlarga “adashib” borib qolardi. Oxir oqibat ularning bilim olishida, ham tarbiyasida salbiy holatlar paydo bo‘la boshlardi. Bu esa, o‘z navbatida, voyaga yetmaganlar orasida turli huquqbuzarliklar, jinoyatlar ortishiga sabab bo‘ldi.
O‘quvchilar 11 yillik ta’lim sistemasida chuqur bilim oladi, bu ertamiz egalarining bilimli, kasb-hunarli bo‘lib ulg‘ayishi, ma’naviyati, odob-axloqi, bo‘sh vaqti ustidan mahalla-ko‘y va jamoatchilik nazoratining o‘rnatilishiga keng imkoniyat yaratdi.
2020 yil 14-oktyabrda O’zbekiston Xalq ta’limi vazirining “Tarbiya fani uchun umumiy o’rta ta’limning Davlat ta’lim Standartlarini tasdiqlash to’g’risida”gi buyrug’i qabul qilingan. Ushbu buyruqga ko’ra:

• 
  Tarbiya fani uchun umumiy o’rta ta’limning DTS
  
• 
  Tarbiya fani bo’yicha umumiy o’rta ta’lim muassasalari o’quvchilariga qo’yiladigan malaka talablari tasdiqlangan.
  

Malaka talablari:

• 
  1.Tarbiya fani bo’yicha UO’T muassasalari o’quvchilariga qo’yiladigan malaka talablari UO”T DTSning negizi hisoblanadi va tarbiya fanini o’rganishning bosqichlari, ta’lim mazmuni va malaka talablarining tuzilishini belgilaydi.
  
• 
  2.Malaka talablari asosida o’quv dasturlari, davlat attestatsiyasi uchun tarbiya fani bo’yicha nazorat baholash ko’rsatkichlari ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi.
  

Umumiy o’rta ta’lim tizimida tarbiya fanini o’rganish bosqichlari:

• 
  A1 -Maktabgacha ta’lim- tarbiya fanini o’rganishning boshlang’ich darajasi
  
• 
  A2- UO’Tning 4-sinf bitiruvchisi- tarbiya fanini o’rganishning tayanch darajasi
  
• 
  A2+ UO’Tning 9-sinf bitiruvchisi- tarbiya fanini o’rganishning kuchaytirilgan tayanch darajasi
  
• 
  B1-UO’Tning 11-sinf bitiruvchisi- tarbiya fanini o’rganishning umumiy darajasi.
  

Tarbiya fanining DTSini ishlab chiqish quyidagi hujjatlarga asoslangan:

• 
  O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi
  
• 
  “Ta’lim to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasining qonuni
  
• 
  Kadrlar tayyorlash “Milliy dasturi to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasining qonuni
  
• 
  O’zbekiston Respublikasi Prezidentining ”Ma’naviy-ma’rifiy ishlar samaradorligini oshirish va sohani rivojlantirishni yangi bosqichga ko’tarish to’g’risida”gi 2017 yil 28-iyuldagi PQ-3160-sonli qarori
  
• 
  O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Umumiy o’rta ta’lim muassasalarida tarbiya fanini bosqichma-bosqich amaliyotga joriy etish chora-tadbirlari to’g’risida”gi 2020 yil 6-iyuldagi 422-sonli qarori.
  

Tarbiya fani bo’yicha DTSning maqsadi:

• 
  Ma’naviy barkamol va intellektual rivojlangan shaxsni tarbiyalash.
  

Tarbiya fani bo’yicha DTSning vazifalari:

• 
  Tarbiya fanini o’qitish jarayoniga umuminsoniy va milliy qadriyatlar asosida o’quvchilarni tarbiyalashning samarali shakl va usullarini joriy etish;
  
• 
  Tarbiya fanini o’qitish jarayoniga zamonaviy va pedagogik axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish, umumiy o’rta ta’lim muassasalari o’quvchilarining malakasiga qo’yiladigan talablarni belgilash;
  
• 
  Tarbiya fani orqali kadrlarni maqsadli va sifatli tayyorlash uchun ta’lim, fan va ishlab chiqarishning samarali integratsiyasini ta’minlash;
  
• 
  Tarbiya fani va uning pirovard natijalari, o’quvchilarning malaka talablarini egallaganlik darajasini tizimli baholashning tartibini belgilash.