Termiz davlat universiteti "umumiy pedagogika" kafedrasi umumiy pedagogika fanidan

Nutqida nuqson bo„lgan o„quvchilarni korreksion o„qitish. Nutqiy buzilishlar 
sabablari va ularning turlari
. 
Nutq – faqatgina insonga xos bo‗lgan muhim psixik 
funksiyadir. Nutqiy munosabatlar yordamida, shaxs ongida borliqni aks 
ettiruvchi bilimlar doimiy ravishda to‗ldirilib va boyitib boriladi.
Nutqiy nuqsonlarni o‗rganish, oldini olish va korreksiya bilan korreksion 
pedagogika (defektologiya)ning muhim sohasi - logopediya (yunoncha logos – 
so‗z va paideia - tarbiyalash) shug‗ullanadi. Patogen omil ta'sirida yuzaga 
kelgan nutqiy buzilishlar o‗z-o‗zilan yo‗qolmaydi va u maxsus tashkil etilgan 
korreksion-logopedik choralarsiz bolaning keyingi rivojiga salbiy ta'sir 
ko‗rsatadi. 
Nutqiy buzilishini keltirib chiqaruvchi sabablar orasida ekzogen (tashqi) 
va endogen (ichki) omillar asosiy rol o‗ynaydi. Bundan tashqari (anatomik-
fiziologik, morfologik), funksional (psixogen), ijtimoiy-psixologik (atrof-
muhitning salbiy ta'siri), psixonevrologik (psixik funksiyalarining buzilishi (aqli 
zaiflik, xotira yoki diqqatning buzilishi va boshqalar) sabablarning ham ta'siri 
sezilarli bo‗ladi.
Ekzogen-organik omillar sirasiga: bolaning markaziy nerv tizimi va 
uning organizmiga salbiy ta'sir etuvchi omillar (infeksiya, jarohatlar, 
intoksikatsiya), turli akusherlik patologiyalari (bel torligi, tug‗ilishning cho‗zilib 
ketishi yoki tez sodir bo‗lishi, yo‗ldoshga o‗ralib qolishi, bolaning noto‗g‗ri 
joylashishi va boshqalar), malakali akusherlik yordamining ko‗rsatilmasligi, 
chala tug‗ilish kabi holatlar sabab bo‗ladi. 
Hozirgi kunda logopediyada nutqiy buzilishlarni ikki turi ajratiladi: 
1)
tibbiy-psixologik nutqiy buzilish; 
1)
psixologik-pedagogik nutqiy buzilish.

---

Tibbiy-psixologik turda ko‗riladigan hamma nutqiy buzilishlarni 
quyidagi ikki yirik guruhga ajratish mumkin:
1)
og‗zaki nutqning buzilishi; 
1)
yozma nutqning buzilishi. 
Og‗zaki nutqning buzilishi o‗z navbatida quyidagi ikki turga ajratiladi:
1)
nutq ifodalanishi fonatsion tuzishi (nutq talaffuzi) ning 
buzilishi; 
1)
fikr strukturali-semantik (ichki) tuzilishi (nutqning tizimli 
yoki polimorf)ning buzilishi
Psixologik-pedagogik (pedagogik) klassifikatsiyalash uni pedagogik 
jarayonda qo‗llashga yo‗naltirilgan bo‗lib, bolalar jamoasi bilan nutqiy 
nuqsonlarni tuzatishga yo‗naltirilgan korreksion-rivojlantiruvchi ta'sir ko‗rsatish 
metodlarini ishlab chiqishga xizmat qiladi. 
Psixologik-pedagogik (pedagogik) klassifikatsiyalashga ko‗ra nutqning 
buzilishi quyidagi ikki guruhga ajratiladi: 
1. Muomala vositalari (fonetik-fonematik va nutqning umumiy 
rivojlanmaganligi)ning buzilishi. 
2
. 
Muomala vositalarini qo‗llashdagi buzilishlar.