Termiz davlat universiteti "umumiy pedagogika" kafedrasi umumiy pedagogika fanidan

Nafosat madaniyati
. Jamiyat va ayrim shaxsning nafosat madaniyati 
tushunchalari mavjud. Jamiyatning nafosat madaniyati deganda insoniyat butun 
rivojlanish tarixi jarayonida to‗plangan moddiy va ma'naviy qadriyatlari 
mazmuni tushuniladi. O‗quvchi shaxsining nafosat madaniyati uning jamiyat 
madaniy merosini faol, ijodiy o‗zlashtirishi natijasida hosil bo‗ladi. Shaxsning 
go‗zallik bilan o‗zaro munosabati, shuningdek, shaxsning ayrim sifatlarini 
o‗zaro ta'siri natijasida nafosat madaniyati doimo o‗zgarib turadi. Shaxs nafosat 
madaniyatining asosiy tarkibiy qismlari bu nafosat ongi, nafosatni his etishga 
bo‗lgan ehtiyoj, uni qondirish yo‗lida tashkil etilgan munosabatlardir.

---

Nafosat ongi go‗zallik, go‗zallikni his etish, uning mohiyatini anglash, 
nafosat his-tuyg‗usi, nafosat didi kabi tushunchalarning ongda aks etishi. 
Nafosat ongning tarkibiy qismlari o‗ziga xos murakkab tuzilishiga 
egadir: 
Nafosat madaniyati
go‗zallikni his etish, undan zavqlanish, mavjud 
go‗zalliklarni asrash va boyitish yo‗lida o‗zlashtirilgan bilim hamda amalga 
oshiriladigan nafosat faoliyatini tashkil etish darajasining sifat ko‗rsatkichidir. 
Nafosat ongi go‗zallikni qadrlash va uni boyitish yo‗lidagi amaliy harakatni 
keng ko‗lamda tashkil etish asosida takomillashib boradi 
Nafosat 
tarbiyasining 
vositalari
. 
Nafosat 
tarbiyasining 
vositalari 
o‗quvchilarning go‗zallikni sevish ruhida tarbiyalash maqsadida tevarak-
atrofdan tanlab olingan turmush, tabiat, san'at go‗zalligi va bolalarning badiiy 
faoliyatini tashkil etishga yo‗naltirilgan pedagogik jarayonda qo‗llaniluvchi 
omillar sanaladi. 
Oila go‗zallikning birinchi maktabidir. Oila a'zolarining o‗zaro 
munosabatlari, uy-jihozlari, ularning yagona birligi, uyg‗unligi, tartibli 
joylashtirilishi, saranjom-sarishtalik, maktabning bezatilishi, maktabdagi 
yodgorlik va a'lochilar burchagi kabilarning barchasi bevosita bolalarda 
go‗zallikni tarbiyalashda katta ta'sir ko‗rsatadi.
Turmush go‗zalligining asosini tozalik va tartiblilik tashkil etadi. 
Sinfxonalarida tozalik saqlanishi, tabiat burchagining tashkil etilishi, o‗quvchilar 
ijodiy ishlari ko‗rgazmasi, a'lochilar taxtasi tizimining yangilatib turish ham 
muhim ahamiyatga ega. 
Badiiy adabiyot nafosat tarbiyasida cheksiz imkoniyatlarga ega. U 
o‗quvchilarga hayotni chuqurroq anglashni o‗rgatadi. O‗quvchilarga o‗zbek va 
chet el adabiyoti haqida ko‗proq ma'lumot beriladi. O‗quvchilar she'rlar, 
hikoyalar, xalq og‗zaki ijodi namunalari – maqol, matal, ertak, doston, qo‗shiq, 
qissa va romanlarni qanchalik ko‗p o‗qisa ularda go‗zallikka bo‗lgan intilish 

---

shunchalik kuchli bo‗ladi. Shoir va yozuvchilarning hayoti va ijodiy faoliyati, 
asarlari bilan tanishish tahlil qilish o‗quvchilarning bilim doirasini kengaytiradi, 
his-tuyg‗ulari va til boyligin takomillashtiradi. Shuningdek, adabiyot darslari 
o‗quvchilarda go‗zallikni idrok etishni ta'minlaydi. O‗quvchilar nasriy asarlar, 
she'rlardan parchalar yod oladilar, buning natijasida o‗quvchilarning badiiy nutq 
madaniyati ham shakllanadi. O‗quvchilarning mumtoz adabiyotimiz vakillari – 
Alisher Navoiy, Lutfiy, Sakkokiy, Zahiriddin Muhammad Bobur, Boborahim 
Mashrab, Muqimiy, Zokirjon Xolmuhammad o‗g‗li Furqat, Muso 
Toshmuhammad o‗g‗li Oybek, Abdulla qahhor, /ofur /ulom, Zulfiya, Maqsud 
Shayxzoda, zamondosh adiblar – Primqul qodirov, Odil Yoqubov, Xudoyberdi 
To‗xtaboev, Abdulla Oripov, Erkin Vohidov, Muhammad Yusuf, Shavkat 
Rahmon, Mahmud Toir asarlari, shuningdek, jahon adabiyotining noyob 
namunalari bilan tanishishlari ularning har tomonlama yetuk bo‗lib o‗sishlariga 
yordam beradi. 
Bundan tashqari o‗quvchilar bastakor - Yunus Rajabiy, Muhammadjon 
Mirzaev, Doni Zokirov, Dilorom Omonullaeva, rassomlar - Kamoliddin Behzod, 
O‗rol Tansiqboev, Rahim Ahmedov, Chingiz Axmarov, Malik Nabiev, Ortiqali 
qozoqovlar tomonidan san'at assarlari bilan tanishib borsalar ularning nafosat 
ongi yanada boyiydi. 
Olam va inson go‗zalligi, mardlik, jasorat, yuksak insoniy g‗oyalarni 
o‗zida aks ettirgan san'at asarlari insonlarni go‗zallikni his qilish, ularga intilib 
yashashga undab kelgan. Aksincha, g‗oyaviy jihatdan saviyasi past asarlar 
o‗quvchilar ongini sayozlashtiradi, ularni chinakam go‗zallikdan chalg‗itadi, 
go‗zallikni sevishga bo‗lgan intilishlarini susaytiradi, didini pastaytiradi. 
O‗quvchilarning go‗zallik bilan bevosita muloqotda bo‗lishlari ularga 
ko‗proq hissiy ta'sir ko‗rsatadi. Shuning uchun ham o‗qituvchi, tarbiyachilar 
tarbiyaviy ishlarni tashkil etish jarayonida o‗quvchilarni badiiy jihatdan yuksak 
bo‗lgan asarlar va tabiat manzaralari bilan tanishtirishga alohida e'tibor 
qaratishlari zarur. Tasviriy san'at, haykaltaraoshlik va me'moriy asarlar 
namunalari bilan o‗quvchilarni tanishtirish ularda simmetriya, mutanosiblik, 
chiziqlar, rang va kolorit uyg‗unligini idrok etish tuyg‗ulariga ega bo‗lishlarini 
ta'minlashga xizmat qiladi. O‗quvchilar e'tiboriga ezgu g‗oyalarni tarannum 
etuvchi musiqiy asarlarning havola etilishi, ulardan olinayotgan taassurotlar 
bilan o‗rtoqlashish ularda musiqiy ohang, ritya, tovushlarning ifodaviyligi va 
sur'atini his etish ko‗nikma va malakalariga ega bo‗lishlarini ta'minlaydi. Adabiy 
asarlar esa o‗quvchilarning nutq boyligi oshirish, fikrlash qobiliyatini o‗stirish, 
shaxsiy qarashlarini erkin bayon etishga imkon beradi.