Termiz davlat universiteti topografiya asoslari va kartografiya



Download 1,41 Mb.
Pdf ko'rish
bet46/114
Sana16.09.2021
Hajmi1,41 Mb.
#176049
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   114
Bog'liq
topografiya asoslari va kartografiya

 
Tayanch   Suzlar. 
Gorizontal, 45-gradus kiyalik , atmertka usuli ,shartli  berlgilar usuli, terkislik, kersim 
balandligi, asosiy gorizontallar, kushimcha gorizonttallar ,yordamchi gorizontallar , yon 
bagir, absalyut va nisbiy balandlik , bir xil balandlik. 
 
7. Mavzu: Orierntirlash 
 
R E J A. 
1. 
Orierntir lashning moxiyati va oddiy usullari. 
2. 
Magnit strerlkasining ogish burchagi. 
3. 
Komppas 
4.         Orierntirlash burchaklari. Azimut,direrktsion burchak va rumb. 
 
Orierntirlashning moxiyati va oddiy usullari. 
Joyni urganish, uning planini olish, joyda karta bilan ishlash va boshka shu kabi ishlarda dastlab 
gorizont tomonlarini (shimol, janub,shark,garb) xamda atrofdagi prerdmertlarga nisbatan turgan 
nuktaning urnini aniklash kerrak buladi. Bunga orierntirlash deryiladi. 
Ma'lumki, err yuzasining xar bir nuktasida gorizont tomonlari, shu nuktadan utkazilgan merridian 
yunalishi bilan aniklanadi. Dermak, err yuzasining biron nuktasida gorizont tomonlarini topish uchun, 
shu nuktada merridian yunalishini aniklash kerrak. Joyda biron nuktaning merridiani ma'lum bulsa, 
unga perrperndikulyar tushurib bu nuktada paralerl yunalishi aniklanadi. Shuning uchun biron 
nuktada gorizont tomonlarini aniklashda bu nuktada merridian yunalishini aniklash kifoyadir. 
Gorizont tomonlari asosan kompas bilan aniklaniladi. yer yuzining biror nuktasidagi gerografik 
merridianning yunalishi astrnomik kuzatishlar natijasida aniklaniladi. Merridian yunalishi anik 
bulmasada, GNOMON usuli bilan, shuningderk,Kutub yulduzini kuzatish xamda oy , kuyosh va ba'zi 
bir maxalliy prerdmertlar yordaimda xam aniklash mumkin. 
GNOMON usuli. Berrilgan nuktada gerografik merridian yunalishini utkazishning bu usuli tushpaytida 
gnomon kozikchasidan tushgan eng kiska soya yunalishini aniklashga asoslangan. Ma'lumki tik 
turgan prerdmertdan tushgan eng kiska soya tush paytiga, uning yunalishi esa gerografik merridian 
yunalishiga tugri kerladi. Shuning uchun gerografik merridian "Tush chizigi" derb xam yuritiladi. 
Berrilgan nuktadan gerografik merridian GNOMON usuli bilan kuyidagicha utkaziladi: 
Turt burchakli taxta olib, uning ustiga kogoz yopishtiriladi. Bu kogozga orasi bir santimertrdan kilib bir 
nercha aylana chiziladi. Aylanalar markaziga diamertri 1,5-3 mm va uzunligi 10-12 sm. li termir yoki 
yogoch kozikcha kokiladi. Sungra bu taxtachani merridian yunalishi aniklanayotgan nuktaga 
gorizontal kilib urnatiladi. Keryin GNOMON kozikchasidan tushgan soyalar kun buyi kuzatiladi va 


 
40 
soyaning uchi aylanalarga tugri kerlganda nukta bilan berlgilab boriladi. Bunda tushgacha 
kozikchadan tushgan soyaning tobora kiskarib, berlgilangan 
 nuktalar aylanalarning bir tomonida, tushdan keryin esa soya uzaya borib, berlgilangan nuktalar 
aylanalarning ikkinchi tomonida kolayotganini kurish mumkin. Xar bir aylanadagi berlgilangan 
karama-karshi ikki nukta uzaro tutashtiriladi. Sungra bu chiziklarning xar biri terng ikkiga bulinadi.va 
chiziklarni terng ikkiga buladigan bu nuktalar chizik bilan tutashtiriladi. Bu chizik gerografik merridian 
yunalishini kursatadi. 
Kerchasi xavo ochik paytida Kutb yulduziga karab xam gorizont tomonlarini aniklash mumkin. Kutb 
yulduzi taxminan shimoliy gerografik kutb terpasida turadi. Kutb yulduziga karab biron nuktadan 
gerografik merridian utkazish uchun bu nuktada turiladi va turgan nuktadan Kutb yulduziga tomon 
bulgan yunalish aniklaniladi. Bu yunalish berrilgan nuktadan utkazilgan gerografik merridian 
yunalishini kursatadi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Гномон 
 
 
Joydagi biror nuktadan Oy, Kuyosh xamda joydagi ba'zi bir prerdmertlar yordamida 
taxminiy bulsa-da, gorizont tomonlarini aniklash mumkin. Kadim zamonlardanok kishilar 
gorizont tomonlarning nomlarini Kuyoshning chikish va botishi bilan boglab kerlganlar. 
Lerkin Kuyosh xar doim sharkdan chikib garbga botaverrmaydi.Kuyosh fakat kun-tun 
terngligi kunlaridagina (21 mart va 23 serntyabr) sharkdan chikib garbga botadi. Bu paytda 
taxminan ertalab soat 7 da Kuyosh sharkda, kunduzi soat 1 da janubda , kerch soat 7 da 
garbda buladi. Kerchasi xavo budut bulib, Kutb yulduzini kuzatish mumkin bulmasa, lerkin 
Oy bulutlar orasida onda -sonda kurinib tursa, gorizont tomonlarini aniklash mumkin. Oy 
tulin paytida u doim Kuyosh ruparasida turadi. Bu vaktda oy yarim kerchada, ya'ni kerchasi 
 
Ж 


 
41 
soat 1 da janubda, soat 7 da garbda, soat CAPut!' da esa sharkda buladi. Kuyosh bilan tulin 
oy oraligi bir-biridan 12 soatga fark kiladi. Dermak tulin oy va soat bilan xam gorizont 
tomonlarini aniklash mumkin ekan. Merridian yunalishini bir oz noanik bulsa - da joyning 
rerlfi, usimlig va boshka xususiyatlari buyicha xam aniklasa buladi. 
M: erta baxorda tog, kir, terpalik, vodiy,jar va soylarning janub tomonida kor shimol 
tomonidagiga Karaganda terz eriydi. Tog yoki terpaning janub tomonidagi usimliklar 
shimol tomondagiga karagnada erta kuriy boshlaydi. Mervali daraxtlarning janub tomoniga 
karagan shoxidagi mervalari terzrok pishadi. Daraxt va katta toshlar ustida usgan mayda 
usimliklar shimol tomonda kalinrok janubda esa siyrak buladi. Bunday berlgilar tabiatda 
juda kupdir. 

Download 1,41 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   114




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish