|
Amaliy mashg‘ulot uchun topshiriqlar
23- mashq. Quyidagi gaplarni o‘qing va yozing.
اين مهندس در يزد است. آن زن درشيراز است. ما در يزد هستيم. شما در تهران هستيد. آنها در آبادان هستند. من در ايوان هستم. تو در ميدان هستی. آن مهندس در تهران است. شما در اين شهر هستيد. ما در ده هستيم. تو در راهرو نيستی. اين مهندس در تبريز است.
Ko’chirib yozing va yodlang.
دست شما درد نکند daste sho‘mo dard nako‘nad – Katta rahmat
واژه ها
olma
|
– sib
|
سيب
|
|
obodon
|
– obodon
|
آبادان
|
siz
|
– sho‘mo
|
شما
|
|
oson
|
– oson
|
آسمان
|
shahar
|
– shahr
|
شهر
|
|
ular
|
– onho
|
آنها
|
shiroz
|
– shiroz
|
شيراز
|
|
-mi (so‘r.yuk.)
|
– oyo
|
آيا
|
biz
|
– mo
|
ما
|
|
-dan (kel.qo‘sh)
|
– az
|
از
|
qalam
|
– medod
|
مداد
|
|
bugun
|
– emruz
|
امروز
|
ona
|
– modar
|
مادر
|
|
bu kecha
|
– emshab
|
امشب
|
мard, kishi
|
– mard
|
مرد
|
|
Eron
|
– Iron
|
ايران
|
zaharlangan
|
– masmum
|
مسموم
|
|
ga(kel.qo‘sh)
|
– be
|
به
|
mamnun, xursand
|
– mamnun
|
ممنون
|
|
to‘la
|
– po‘r
|
پر
|
oydin (tun)
|
– mahtob
|
مهتاب
|
|
yulduzli
|
– po‘rsetore
|
پرستاره
|
mehribon
|
– mehrabon
|
مهربان
|
|
tashna
|
– teshne
|
تشنه
|
muhandis
|
– mo‘handes
|
مهندس
|
|
tabriz(er,sha)
|
– tabriz
|
تبريز
|
maydon
|
– meydon
|
ميدان
|
|
tehron
|
– tehron
|
تهران
|
stol
|
– miz
|
ميز
|
|
uzun
|
– deroz
|
دراز
|
meva
|
– mive
|
ميوه
|
|
qo‘l
|
– dast
|
دست
|
yozuvchi
|
– nevisande
|
نويسنده
|
|
o‘n
|
– dah
|
ده
|
yo‘q
|
– na
|
نه
|
|
qishloq
|
– deh
|
ده
|
to‘qqiz
|
– no‘h
|
نه
|
|
dahliz
|
– rohro‘u
|
راهرو
|
sakkiz
|
– hasht
|
هشت
|
|
ravshan
|
– ro‘ushun
|
روشن
|
o‘sha
|
– hamon
|
همان
|
|
yershunos
|
– zaminshenos
|
زمينشناس
|
hamisha
|
– hamishe
|
هميشه
|
|
yulduz
|
– setore
|
ستاره
|
shu
|
– hamin
|
همين
|
|
sovuq
|
– sard
|
سرد
|
havo
|
– havo
|
هوا
|
|
uch
|
– se
|
سه
|
Uchun
|
– vose
|
واسه
|
|
qora
|
– siyoh
|
سياه
|
Sovollar:
Ohang yordamida so’roq gaplar qanday yasaladi?
Keva che so’roq olmoshlari yordamida so’roq gaplar tuzing.
Oyo va magar so’roq yuklamalari yordamida so’roq gaplar yasang.
So’roq gaplarning javabi qanday bo’ladi?
So’roq gapning javobi tasdiq bo’lsda gap qanday tuziladi?
So’roq gapning javobi inkor bo’lsda gap qanday tuziladi?
11-amaliy mashg’ulot
جJIM, چCHIM, حHE, خXE, HARFLARINING YOZILISHI VA TALAFFUZI
Reja:
Jim harfining yozilishi va tlaffuzi.
Chim harfining yozilishi va tilaffuzi.
Hoye hutti harfining yozilishi va tilaffuzi.
Xe harfining yozilishi va tilaffuzi.
Jim shaklidagi harflarning bir-biridan farqi.
Tayanch so‘zlar:
Jim, chim, haoye hutti, xe, jarangli, jarangsiz, faqat arab so’larida qo’llaniladi, ajamiy harf,
جJim, چchim, حhe, خxe, harflarining yozilishi va talaffuzi
"Ch" va "J" tovushlari til oldi qorishiq tovushidir. Ch – jarangsiz, J – jarangli bo‘lib , o‘zbek tilidagi" Ch" va "J" harflari kabi talaffuz qilinadi. X – jarangsiz, sirg‘aluvchi chuqur til orqa tovushi. O‘zbek tilidagi "X" kabi talaffuz etiladi.
جJim, چchim, حhe, خxe, harflarining yozilishi
Bu to‘rt harf bir xil shaklda yoziladi. Faqat nuqtalarining o‘rni va miqdori bilan farqlanadi. Bosma va yozma shakllari o‘zidan oldingi harf bilan ulanishidan farq qiladi. Bosma (nasx)da yozilganda harflarning shakli o‘zgarmaydi. Bunda qalam qog‘ozdan uzib yoziladi. Yozmada(nastaliqda ) qalam qog‘ozdan uzilmasdan bir– biriga ulanib yoziladi
Jim harfining yozilishi va tlaffuzi.
Jim harfi hozirgi tilimizdagi «j» portlovchi undosh tovushini ifodalaydi. Har ikki tomonidan keladigan harflarga qo‘shilib yoziladi. Shu sabab ikki xil yozilish shakliga ega. Jim harfining grafik shakli ikki unsurdan iborat bo‘lib, birinchi qismi satr chizig‘i ustida, ikkinchi shakli satr chizig‘idan pastga tushirib yoziladi. Jo‘ra, Jamol, javob, bajo kabi so‘zlarning yozilishida ishtirok etadi.
دوران بیر بیتنی یاد زیادآی نور تاراتدی ثابت آواز بیردی وادیدا تورت دریا بار ایردی نانوای اوتین یاریب نان یاپدی
Chim harfining yozilishi va tilaffuzi.
Chim jim harfiga shakldosh harfdir. Faqat nuqtalarining uchta ekani bilan farq qiladi. Bu harf ham ikki xil shaklga ega. Chim yuqorida ko‘rib o‘tganlarimiz ژ پ harflari qatorida forslar tomonidan alifboga keyinchalik qo‘shilgan harflardan biridir. Bu tovush arablarda mavjud emas. Shu sabab u faqat o‘zbek va fors-tojik tilidagi so‘zlarda yoziladi
جابر جنوب وج جان جایز جواب جون جور رواج جزا جبرجبّار بُرجدرّاج جانزاد جای جانباز پنج زنجیر بجا تجارت
Xe harfining yozilishi va tilaffuzi.
Xe harfi o‘zbek tilidagi qattiq «x» tovushini ifodalaydi. U chim va jim harflariga shaklan o‘xshash, faqat nuqtasining bitta ekani va harf ustiga qo‘yilishi bilan farqlanadi. Ikki xil shaklga ega. Har ikki tomondagi harflarga qo‘shilib yoziladi. Xalq, baxt, taxt, muxbir kabi so‘zlarning yozilishida ishtirok etadi. Harflarning o‘zaro ulanishi:
درخت تخت بخت جبار جناب خبر خاتون خروس خیر خرج خرد خندان خان خون خوناب اخبار
Hoye hutti harfining yozilishi va tilaffuzi.
Hoyi hutti harfi yumshoq «h» tovushini ifodalaydi. Bu tovush o‘zbek tilida mavjud emas. Ammo yumshoq «h» harfi bilan yoziladigan hosil, haykal, hokim kabi arab tilidan o‘zlashgan so‘zlarda istifoda etiladi. Hoyi hutti tovushi halqumdan portlab chiqadi, shu sabab uni bo‘g‘iz tovushi, ya’ni ayn harfining jarangli jufti deb ham ataydilar.
Hoyi hutti harfining yozilish shakllari jim, chim, he harflarining yozilishi bilan bir xil, faqat nuqtalarning mavjud emasligi bilan farqlanadi. Harfning bog‘lanishiga diqqat qiling:
جفا جدّی جراحت اجاد جنّت تاج حیا حجّت حاجت حرارت احباب تینچ آچ حزین حیات حج روح . جابر حیرتی اجادیدان خبر بیردی . وژدانی بار راحتدادور.
Qo‘sh. Hol.
|
alohida
|
o‘qil.
|
nomi
|
ﺠ
|
ج
|
j
|
jim
|
ﭽ
|
چ
|
ch
|
chim
|
ﺤ
|
ح
|
h
|
he
|
ﺨ
|
خ
|
x
|
xe
| Bosma shakliningulanishiga misollar حجاج hujjoj –haj qiluvchilar,حجم hajm – hajmچرخ charx – g‘ildirak, خرج xarj – sarf, xarajat.
حHoyihuttiharfiarabtilidankiribkelgan "h" tovushiniifodalaydi. Yuqoribug‘izundoshtovushibo‘lib ‘‘x’’ tovushidanyumshoqtalaffuzqilinadi.
M azkur harflarning yozilishiga jim harfi asos qilib olingan. Jim harfi qadimgi somoy tasviriy yozuvdagi qaml – tuya tasviridan yasalgan. Kirill yozuvida “Г” shu asosida shakllagan. Chim, haye hutti, xe harflari esa jim asosida paydo bo‘lgan.
Amaliy mashg‘ulot uchun topshiriqlar
24- mashq. Quyidagi so‘zlarni o‘qing va yozing.
آنجا، دانشجو، چاپ، اينجا، چَپ، چوپ، چتر، چشم، چه، چای، چی، دُختر، تَخته، جا، سُرخ، خَير، نَخير، پَنج، حِزب، جوان، چَهار، چرا، نَخ، يَخ، دانِش، پُخته. پنجره ی خانه ی من باز است. جانه ی من اينجاست. مادر او مهندس است؟ آره، مارد او مهندس است. پنجره ی خانه ما باز نيست. پدر او در تهران است. پسر شما تِشنه است؟ آره، پسر من تشنه است. دختر شما خانه نيست. پسرمازمينشناس است. آشنای آنها نويسنده است؟ نه، آشنای آنها نویسنده نیست، اُستاد است. . پيراهن من سبز است. ميز تو سياه است. دوستانما در تهران است؟ آره، دوستان من در تهران است. پتوی شما نُو است؟ نه، پتوی ما نو نیست. اُستاد آنها ايرانی است. مادرمن مهربان است. اين نويسنده در مشهد است. خانه ی ما بد نيست. اين چهار تا مداد شما سرخ است. پنج تا سيب شما آبدار است. چرا پسرشما خانه نيست؟ پسرم در تهران است.
25- mashq. Quyidagi so’zlarni fors yozuvida yozing.
Doneshju, onjo, jahon, do‘xtar, taxte, so‘rx, javon, chor, choy, chahor, xone, xub, ho‘joj, hezb, xarj, xeyr, chi, jo, jon, injo,Baxtiyor, barvaqt, charx, xabar, xarid, choryor, uchar, chin, burj, najjor, rivoj, choyxo‘r, xo‘roz, charx, jon, Andijon, xorij, xok, xovar, xayron. Chit, chok, uch, ovuch, chor, chap, choy, chiroy, chun, kuch.
Savollar:
Jim shaklidagi harflar qanday yasaladi?
Chim harfi arab tilida qo’llaniladimi?
Hoye hutti faqat arabcha so’zlarda ishlatiladimi?
Jim shkldagi harflarning o’xshash va farqi nimada?
Do'stlaringiz bilan baham: |
