Termiz davlat universiteti tojik filologiyasi va sharq tillari kafedrasi

6-topshiriq. Yangi zo‘zlarni yozing va yodlang.
واژه ها

amaki	– a’mu	عمو	elektr	– barq	برق
amma	– a’me	عمه	yigirma	– bist	بیست
farzand	– farzan	فرزند	vrach	– pezeshk	پزشک
jo‘natmoq	– ferestodan	فرستادن	bobo	– pedare bo‘zo‘rg	پدر بزرگ
tushunmoq	– fahmidan	فهمیدن	bo‘la	– pesare xole	پسر خاله
...dan oldin	– qabl az	قبل از	tog‘amning o‘g‘li	– pasare doyi	پسر دایی
qarindosh	– qo‘umu xish	قوم و خویش	amakimning o‘g‘li	– pesare amu	پسر عمو
buvi	– modar bo‘zo‘rg	مادر بزرگ	tug‘ilish	– tavallud	تولد
mashinsozlik	– moshin sozi	ماشین سازی	birozdan so‘ng	– chandi baad	چندی بعد
ancha vaqt ilgari	– mo‘ddathost	مدتهاست	biroz oldin	– chandi pish	چندی پیش
o‘lmoq	– mo‘rdan	مردن	xola	– xole	خاله
million	– milyun	ملیون	uydagi	– xonegi	خانگی
mehmon	– mehmon	مهمان	tog‘a	– doyi	دایی
muhandes	– muhandis	مهندس	xolaning qizi	do‘xtare xolr	دختر خاله
qila olmoq	– mitavon	میتوان	tog‘aning qizi	– do‘xtare doye	دختر دایی
bo’ladi	– mishavad	میشود	amakining qizi	– do‘xtare amu	دختر عمو
milliard	– milyard	میلیارد	rafiqa	– zan	زن
bo‘lmaydi	– namitvon	نمی توان	tirik	– zende	زنده
to‘qson	– navad	نود	o‘ttiz	– si	سی
yarim	– nim	نیم	uch yuz	– sisad	سیصد
sovg‘a	– hadiye	هدیه	oltmish	– shast	شصت
ming	– hezor	هزار	kasb,hunar	– sho‘g‘l	شغل
topmoq	– yoftan	یافتن	er	– sho‘har	شوهر

59-amaliy mashg’ulot

صدا و حرفSEDOVAHARFMATNI.
Reja:

1. 
   “Sedo va harf ” matni.
   
2. 
   “Sedo va harf ” matnidagi so‘zlarning ma’nodoshini topng.
   
3. 
   “Sedo va harf ” matnidagi zid ma’noli so‘zlarni topng .
   
4. 
   “Sedo va harf ” matnidagi yangi so’zlarni o’zlashtirib, topshiriqlani bajaring.
   

Sedo va harf matni.
صدا و حرف
همه زبان های دنیا از صدا ساخته می شود. صدا بوسیله اندامهای گفتار از قبیل : لب ها، زبان و جز آن به وجود می آید. مثلاً برای ساختن اول واژه " برف " لبها بسته میشود و سپس یک بار باز می شوند و برای ساختن صدا دوم آن دهان کاملاً باز می شود.
هر زبانی صداهای مخصوص به خود دارد که ممکن است در زبان دیگر نباشد. مثلاً صدا اول واژه " قند" در زبان انگلسی وجود ندارد. و یا صدای اول و آخر واژه "زیز"* در زبان فارسی دیده نمی شود.
صداهای هر زبان را می توان به دو گروه تقسیم کرد" ۱) واکه ها. ۲) همخوان ها .
در زبان فارسی ۸ واکه و ۲۳ همخوان وجود دارد: –َ –ِ –ُ ... واکه هستند ولی ب، ل، م، ... همخوانند. واکه های زبان فاسی از لحاظ طول دو دسته اند: ۱) کوتاه، ۲) کِشیده. –َ –ِ –ُ واکه های کوتاه ولی آ، او، ای واکه های کشیده هستند. طول واکه های کشیده بیشتر از واکه های کوتاه است. مثلاً برای گفتن " کار " وقت بیشتری لازم داریم تا برای گفتن " کر " زیرا در اولی یک واکه کشیده است اما در دومی یک واکه کوتاه. حرف نشانه نوشتاری صداست. به سخن دیگر، صدا بوسیله حرف بر روی کاغذ می نویسیم. بنا بر این حرف، شکل نوشتاری صداست. صدارا می شنویم اما حرف را می بینیم.
هر زبانی، شکلهای مخصوص برای صدای خود دارد . مثلاً صدای اول کلمه مادر را در انگلسی به صورت م* می نویسند. در خط فارسی برای بعضی از صداها چند نشانه یا حرف وجود دارد. مثلا برای صدای ز ، نشانه های ز، ذ، ض، ظ به کار میروند. البته هر یک از این حرف ها برای واژه مخصوص به کار می روند. مثلاً کلمه زرد را حتماً باید با " ز " نوشت. و کلمه ظهر را با " ظ " و واژه ذرت را " ذ " و واژه متضاد را با " ض".
در خط فارسی –ُ –ِ –َ نوشته نمی شوند. مثلاً واژه زَرد که سه همخوان و یک واکه دارد ( ز، –َ، ر، د) به صورت زرد نوشته می شوند. یعنی فقط سه همخوان آن را می نویسند. و یا واژه متضاد را که ۴ همخوان و ۳ واکه دارد ( م، –ُ ، ت، –َ، ض، ا، د) بصورت متضاد می نویسند. یعنی از سه واکه فقط واکه کشیده نوشته می شود.
بنا بر این، برای درس نوشتن فارسی باید متنهای فراوان خواند و املاء واژه ها را به خاطر سپرد.
تمرین ۱: جواب سوال های زیر را به صورت جمله بنویسید.
۱. آیا صداها همه زبان ها مانند هم هستند؟
۲. صدا چگونه بوجود می اید؟
۳. آیا صدا و حرف یکی هستند؟
۴. کدام واکه ها در خط فارسی دیده نمیشوند؟
۵. در خط فارسی برای صدای س* چند حرف وجود دارد؟ آنها را بنویسید؟
۶. واژه مترادف دکان چیست؟ آنرا بنویسید.
۷. در فارسی چند واکه کشیده وجود دارد؟
۸. آیا درست است اگر بگوییم زبان از حرف ساخته می شود؟ چرا؟
۹. در زبان شما چند همخوان وجود دارد؟
۱۰. برای این که واژه های فارسی را درست بنویسیم ، چکار باید کرد؟
تمرین ٢: واژه های زیر را بدون واکه های کوتاه بنویسید.
مُتَرادِف، اُستُخوان، مُتّحِد، حَرَکَت، گُذَشتَن، مُتأسِّفانه، دَوازدَه، مُوافِقَت، بَرایِ دُرُست نِوِشتَن، دَرسِ هِفدَهُم.
مترادف

تمام	*	همه
جهان، گیتی	*	دنیا
درست کردن	*	ساختن
و غیره	*	و جز آن
کلمه	*	واژه
دسته	*	گروه
درازی، بلندی	*	طول
بلند، دراز، طولی	*	کشیده
به عبارت دیگر	*	به سخن دیگر
علامت	*	نشانه
لِذا	*	بنا بر این
ویژه	*	مخصوص
صورت	*	شکل
به شکل	*	به صورت
از حفظ کردن، از بر کردن	*	به خاطر سپردن
هر کدام	*	هر یک

متضاد

هیچیک از هیچکدام از	*	همه
آخر	*	اول
کمتر	*	بیشتر
کوتاه	*	کشیده
زیر	*	روی
هیچیک، هیچکدام	*	هر یک
نادرست،غلت،اِشتباه	*	درست
کم	*	فراوان

تمرین ۳: به جای هر یک از واژه های زیر، مترادف آن را به کار ببرید.
۱. همه زبان های دنیا از صدا ساخته می شود.
۲. هر یک از زبان ها شکلهای مخصوص برای صدای خود دارد.
۳. طول واکه های کشیده زیاد تر از واکه های کوتاه است.
۴. واکه های فارسی به دو گوروه کوتاه و بلند تقسیم می شود.
۵. چون حرف نشانه نوشتاری صداست، بنا بر این صداها، واژه ها و جز آن را می توان نوشت.
تمرین ۱٢٧: به جای هر یک از واژه های زیر متضاد آن را به کار ببرید.
۱) طول واکه های کوتاه کمتر از واکه های کشیده است.
۲) همه واکه های کوتاه در خط فارسی دیده نمی شود.
۳) روی واژه های درست خط بکشید.
۴) صدای ژ در زبان فارسی فراوان نیست.
۵) هر یک از حرف های فارسی در زبان ازبکی دیده می شود.
تمرین۴: جمله های زیر را به صورت معلوم بنویسید.
مثال: زبان از صدا ساخته می شود. (ساختن)
صدا زبان را می سازد.
۱) صدا بوسیله حرکت اندام های گفتار ساخته می شود.
۲) صدای آخر واژه ویظ* در زبان فارسی دیده نمی شود. ( ما، دیدن)
۳) در خط فارسی واکه های کوتاه نوشته نمی شود. (نوشتن)
۴) کلمه زرد به صورت زرد نوشته می شود.
۵) اما واکه های کشیده نوشته می شوند.
۵. جمله های زیر را به صورت مجهول بنویسید.
مثال: صدا هارا می توان به دو گروه تقسیم کرد.
صدا ها به دو گروه تقسیم می شود.
۱) صدا را بوسیله حرف بر روی کاغذ می نویسیم.
۲) صدارا می شنویم ولی حرف را می بینیم.
۳) هر یک از حرف ها برای واژه مخصوص به کار می رود. ( بکار بردن)
۴) کلمه زرد را حتماً باید با ز نوشت.
۵) اندام های گفتار صداهارا می سازد.
*Thith*m* with
Test savollariga javob bering.Test savollariga javob bering. Test savollariga javob bering.

1.soxtan so’zi qanday ma’noni bildiradi?
A) kuymoq
B) bino
S)tuzmoq
D) sun’iy
2. hamxon so’zi qanday ma’noni bildiradi?
A) birgalikda
B) unli
S)xonadosh
D) undosh
3. voke so’zi qanday ma’noni ifodalaydi?
A) unli
B)undosh
S)qisqa
D) cho‘ziq

4.sedo qanday ma’noni ifodalaydi?

A) tovush
B) sado
S) harf
D)so‘z
5. kashideso’zi qanday ma’noni ifodalaydi?
A) cho‘ziq
B) chizilgan
S) surat
D) qisqa
6.kutoh so’zi qanday ma’noni bildiradi?
A) unli
B) qisqa
S) undosh
D) cho’ziq
7. mutazod so’zi qanday ma’noni ifodalaydi?
A) ma’nodosh
B)ko‘p ma’noli
S) zid ma’noli
D)almashmoq
8. mutorodefso’zi qanday ma’noni ifodalaydi?
A) radifli
B)antonim
S) ma’nodosh
D) bir ma’noli
9. giti qanday ma’noni ifodalaydi?
A)aylana
B) dunyo
S) qayerda
D) ikki dunyo
10.andome go’ftorso’zi qanday ma’noni ifodalaydi?
A) qomat
B) zo‘zlamoq
S) nutq a’zolari
D) tish