Termiz davlat universiteti tojik filologiyasi va sharq tillari kafedrasi

4-topshiriq.She’rniyodoling.
مهر مادر

گویند مرا چو زاد مادر

پستان بدهن گرفتن آموخت
شبها بر گهواره من
بیدار نشست و خفتن آموخت
لبخند نهاد بر لب من
بر غنچه گل شکفتن آموخت
دستم بگرفت و پا بپا برد
تا شیوه راه رفتن آموخت
یگ حرف و دو حرف بر زبانم
الفاظ نهاد و گفتن آموخت
پس هستی من زهستی اوست
تا هستم و هست دارمش دوست ( ایراج میرزا )

Savollar:

1. 
   Old qo‘shimchali fe’llar qanday hosil qilinadi?
   
2. 
   Old qo‘shimchali fe’llar qanday tuslanadi?
   
3. 
   Old qo‘shimchali fe’llarning qanday o’ziga xos xususiyatlari bor?
   
4. 
   Qaysi old qo’shimchlar faol qo’llaniladi?
   
5. 
   Qaysi old qo’shimchlar kam unum qo‘shimcha hisoblanadi?
   

43-amaliy mashg’ulot

SIFAT. SIFAT DARAJALARI
Reja:

1. 
   Sifat.
   
2. 
   Sifat darajalari.
   
3. 
   Sifat darajalarining o’ziga xos xususiyatlari.
   

Tayanch so‘zlar:
Sifat, daraja, oddiy, qiyosiy, orttirma,
Sifat.Sifat darajalari
Fors tilida sifatlar asiiy va nisbiy sifatga bo’linadilar. Asliy sifatlar bevosita predmetning belgisini bildiradi. Nisbiy sifatlar esa predmetning belgisini uning boshqa biror predmet bilan bo‘lgan munosabatiga ko‘ra bilinadi.
Sifat darajalari
Daraja ko‘rsatish faqat sifatlarga xos bo‘lib, bu sifatlami boshqa so‘z turkumlaridan ajratuvchi asosiy belgilardan biridir.
Predmet belgilarining ortiq-kamligini jihatdan farqlanishi sifat darajalari deyiladi. Fors tilida belgini bildiruvchi sifatlar uch xil darajaga ega:oddiy daraja, qiyosiy daraja, orttirma daraja.
Ma’lum bir belgini bildiruvchi sifatlar oddiy darajadagi sifatlar deyiladi: Masalan, روشن – ro’ushan- yorug’, بلند – bo’land - baland, خوب – xub- yaxshi. Oddiy darajaga تر – tar qo‘shimchasini qo‘shish bilan qiyosiy daraja yasaladi. روشن – ro‘ushan, روشنتر – ro‘ushantar – yorug‘roq, بلند – bo‘land, بلند تر– bo‘landtar – balandroq.
Ba’zi so‘zlardan qiyosiy daraja yasalganda so‘lar almashishi mumkin. خوب – xub, بهتر behtar, بسیار – besyor, بیش – bish, بیشتر – bashtar.
Odatda ikki predmertni qiyoslash analitik yol bilan bo‘ladi. Bunda qiyoslanuychi predmet از – az predlogini qabul qilib, undan so‘ng kelgan sifat تر – tar qo‘shimchasi bilan keladi.
امروز هوا از دیروز گرمتر است emruz havo az diruz garmtar ast – bugun havo kechgidan issiqroqdir, از من زودتر az man zudtar – mendan tezroq, پیش از همه pish az hame – hammadan oldin, خیلی قشنگ xeyli qashang – ancha chiroyliroq, پنج سال بزرگتر panj sol bo‘zo’rgtar – besh yosh kattaroq.
Orttirma daraja oddiy darajadagi sifatlarning oxiriga ترین – tarin qo‘shimchasini qo‘shish bilan yasaladi. روشن ruo’shan – yorug‘, روشنترین ruo’shantarin – juda yorug‘ , بلند – bo‘land, بلند ترین bo‘landtarin – juda baland.
Fors tilida orttima darajadagi sifat bilan ifodalangan aniqlovchi aniqlanmishdan oldin kelib, u bilan bitishuv orqali birikadi. دانشجوی خوب doneshjuye xub – yaxshi talaba, دانشجوی بهتر doneshjuye behtar– yaxshiroq talaba, بهترین دانشجو behtarin doneshju – eng yaxshi talaba.
Bunda aniqlanmish ko‘plik qo‘shimchasini olib, aniqlovchi bilan aniqlanmish izofali yoki izofasiz bog‘lanishi mumkin. Orttirma darajadagi sifat izofali kelsa, bir jinsdagi narsalardan birini ajratib ko‘rsatadi. Izofasiz kelsa, bir jinsdagi narsalarning eng yuqori sifatini bildiradi. بهترین شهرها behtarine shahrho – shaharlarning eng chiroylisi, بهترین شهرها behtarin shaharho– eng chiroyli shaharlar.
So‘zlashuvda ba’zi fe’llarni takrorlash bilan orttirma daraja yasaladi. پرپر po‘r–e po‘r – og’zi-burnigacha to‘la, گرم گرم garm-e garm – juda issiq, شیرین شیرین shirin-e shirin – juda shirin,سفید سفید بود sefid-e sefid bud – qordek oq edi, خیس خیس شد xis-e xis sho’d – shalloba bo‘ldi.
1- topshiriq. Qarama-qarshi ma’noga ega boMgan sifatlarni yod oling.
خوبxub - yaxshi,بدbad – yomon
بزرگ bo‘zo 'rg - katta,کوچک kuchek – kichkina
سفید sefid - oq, سیاهsiyoh - qora
نو no'w-yangi, کهنهko‘hne – eski
شیرین shirin - shirin,تلخ talx - achchiq
زیباzibo - chiroyli,زشت zesht ~ xunuk
ارزان arzon - arzon,گران geron – qimmat
روشن ro‘ushan - yorug',تاریکtorik - qorong‘e
سالم solem – sog’lom, مریضmariz - bimor, kasal
آسان oson - oson, مشکلmo‘shkel - qiyin
2- topshiriq.Quyidagi gaplarni o‘qing va o‘zbek tiliga tarjima qiling.
ساختمان دانشگاه تاشکند از همه بزرکتر است. من فارسی از انگلسی بهتر می دانم. ترمذ از تهران کوچکتر است. فردا باید زودتر از خواب بیدار شویم. شما باید بیشتر به فارسی صحبت بکنید. خانه من از خانه تو به دانشگاه نزدیکتر است. به نظرم پسته ایرانی از همه خوشمزه تر است. خزر بزرکترین دریاچه دنیاست. بایکل عمیقترین دریاچه جهان است. دماوند یکی از بلندترین کوه های آسیا ست. بخارا قدیمترین شهرهای دنیاست. این خیابان امروز شلوغِ شلوغ شد. ولی دیروز خلوتِ خلوت بود.
3- topshiriq.Quyidagi gaplarni o‘zbek tiliga tarjima qiling.
Hofiz – Eronning eng mashhur shoiridir. Iltimos, sekinroq yuring. Iltimos, balandroq gapiring. U mendan yaxshiroq yoza oladi. U sizdan oldinroq keldi. Akam sizdan uch yosh kattaroq. Bugun bizda kechagidan kamroq dars bo‘ldi. Men kechroq kelaman. Ertalab otam hammadan oldin uyqudan turadi. Toshkent Universiteti – markaziy Osiyodagi eng katta Universitetdir. Ibn Sino Eronnig eng mashhur donishmandidir.
4- topshiriq.O‘qing va tdrjimd qiling.
پدر من از پدر تو جوان تر است. گوچه های این ده، تمیز تر از خیابانهای آن ده است. زمستان امسال، خیلی سرد تر و بدتر بود. در باغ ما درخت میوه زیاد تر است از باغ شما. هوای دیروز، بدتر از هوای پریروز بود. هر روز بیش از پیش زبان فارسی را دوست دارم. این آپارتمان بلند تر از آن آپارتمان است. کشور ما کوچکتر است از کشور ایران. پارسال میوه خیلی ارزان تر بود. پولدار تر از شما بودم، ولی حالا شما خیلی پولدار تر هستید. این فروشگاه در زمستان خیلی بیشتر از تابستان لباس می فروشد. زن شما خیلی بهتر از شما فارسی را می فهمد و حرف می زند. اتاق من بزرگ است، ولی اتاق شما بزرگ تر است. گلهای تو قشنگتر است. کیف شما سنگین است، ولی چمدان دوستتان خیلی سنگین تر است.
5- topshiriq.Quyidagi jumlalarda so’zlarning tartibini o‘zgartiring.
Masalan:
شهر تاشکند از شهر تهران کوچکتر است – شهر تاشکند کوچکتر از شهر تهران است – شهر تاشکند کوچکتر است از شهر تهران.
پیراهن من از پیراهن شما گرانتر است. این دختر خانم، لاغرتر از شما است. در این ده ، آب از آن ده لازم تر بود. خیابانهای شهر ما تمیزتر است از خیابانهای شما. مگر زبان فارسی از زبان ازبکی آسان تر نیست؟ خواهر شما، فارسی را بهتر می فهمد تا عربی. این سیب شیرین تر از آن سیب است. پدر من سالم تر است از مادرم.
6- topshiriq.Eshting va takrorlang.
من کمتر از تو استراحت می کنم – من از تو کمتر استراحت می کنم. در ایران، میوه از افغانستان فراوان تر است – در ایران میوه فراوان تراز افغانستان است – در ایران میوه فراوان تر است از افغانستان. زبان ازبکی از زبان روسی آسان تر است – زبان ازبکی آسان تر است از زبان روسی – زبان ازبکی آسانتر از زبان روسی است. آنها دیر تر از ما آمدند و زودتر رفتند -آنها از ما دیرتر آمندن و زودتر رفتند. اکبر بیشتر از ناهید درس می خواند – اکبر از ناهید بیشتر درس می خواند. من سالاد و میوه بیشتر دوست دارم تا گوشت و نان. این شهر خراب تر است تا آن ده – این شهر خراب تر از آن ده است.
Savaolar:

1.