Termiz davlat universiteti tojik filologiyasi va sharq tillari kafedrasi

Eslab qoling: دل به دل راه دارد del be del roh dorad – dilga dil yo‘l topadi.

5. 
   Topshiriq. Yangi so’zlarni yozing va yod oling.
   

واژه ها

olib bormoq	bo‘rdan(bar)	بردن(بر)		havorang	– obirang	آبی رنگ
javob bermoq	– javob dodan	جواب دادن		ha	– ore, ori	آره،آری
bir qancha	– chandon	چندان		keltirmoq	– ovardan(ovar)	آوردن(آور)
sanchqi	– changol	چنگال		adabiyot	– adabiyot	ادبیات
nima	– che, chi	چه،چی		Islom	– eslomi	اسلامی
hozir	– holo	حالا		ism	– esm	اسم
hukumat	– ho‘kumat	حکومت		inglizcha	– englisi	انگلیسی
tuproq	– xok	خاک		avval	– avval	اول
kulrang	– xokstari	خاکستری		uchun	– baroye	برای
sinf	– kelos	کلاس		o‘z	– xo‘d	خود
so‘z	– kalima	کلمه		yaxshi	– xush	خوش
ke (bog‘lovchi)	– ke	که		juda	– xeyli	خیلی
kim	– ke, ki	که، کی		haqida, tog‘risida	– dar bore-ye	در باره
kosmos	–keyhon	کیهان		dengiz	– daryo	دریا
bo‘r	– ganch	گچ		grammatika	–dastur-e-zabon	دستور زبان
aytmoq	– go‘ftan(gu)	گفتن(گو)		daftar	– daftar	دفتر
gul	– go‘l	گل		dil	– del	دل
atirgul	– gol–e so‘rx	گل سرخ		davlat	– do‘udlat	دولت
guldon	– go‘ldon	گلدان		ko‘rmoq	– didan(bin)	دیدن(بین)
jurnal	– majalle	مجله		boshqa	– digar	دیگر
markaz	– markaz	مرکز		yo‘l	– roh	راه
qiyin	– mo‘shkel	مشکل		o‘shmoq	– ro‘stan(ruy)	رُستن(روی)
mashhur	– mashhur	مشهور		rang	– rang	رنگ
soch	– mu	مو		yuz	– ru	رو
maydon	– meydon	میدان		yil, yosh, kurs	– sol	سال
to‘q satiq	– noranji	نارنجی		bosh	– sar	سر
nom	– nom	نام		sunbul	– so‘nbo‘l	سنبل
yonida	– nazde	نزد		shimol	– shemol	شمال
yaqinida	– nazdik	نزدیک		suhbatlashmoq	– so‘hbat kardan	صحبت کردن
to‘q satiq	– nili	نیلی		tinchlik	– so’lh	صلح
sport	– varzesh	ورزش		stul	– sandali	صندلی
chegaradosh	– ham marz	هم مرز		qaysi	– ko‘dom	کدام
yodlamoq	–yod gereftan	یاد گرفتن		mamlakat	– keshvar	کشور

Testlar:
1. doneshju so’zi qanday ma’noni ifodalaydi?

A) olim
B) qidiruvchi
S) ilmli
D) talaba
2. doneshgoh so’zi qanday ma’noni ifodalaydi?
A) talaba
B) dono
S) Universitet
D) fakultet
3. ro’stanso’zi qanday ma’noni ifodalaydi?
A) rivojlanmoq
B) o’smoq
S) unmoq
D) ulg’aymoq
4. go’le so‘rxso’ziqanday ma’noni ifodalaydi?
A) atirgul
B) gul
S) qizil
D) sariq gul


23-amaliy mashg’ulot

طTO, ظZO VA عAYN HARFLARI

Reja:

5. 
   To harfining yozilishi va tlaffuzi.
   
6. 
   Zo harfining yozilishi va tilaffuzi.
   
7. 
   Ayn harfining yozilishi va tilaffuzi.
   

5. 
   Marhamat so‘zi haqida.
   

Tayanch so‘zlar:
To, zo, ayn, arab tiliga xos harflar, ayn ma’noni farqlaydi, tutuq belgisi.

طTo, ظzo va عayn harflari
To harfi «t» undoshini ifodalaydi. Bu harf o‘zbek tilida yo‘q. Uning talaffuzi «t» tovushini aytishda til orqasini yumshoq tanglay tomon yaqinlashtirish orqali hosil qilinadi. Shu sabab bu harfning talaffuzi qattiq bo‘ladi va o‘zbek tilidagi «t»dan farqlanadi. Shuning uchun bu harfning tagiga chiziqcha qo‘yamiz (t) va eski o‘zbek yozuvidagi «te»dan shu tomoni bilan farqlaymiz.To harfi muttasil harflar sirasiga kiradi va ikki xil yozilish shakliga ega. Harfning hamma shakllari satr chizig‘i ustida yoziladi va boshqa harflar bilan ulanishida harfning shakli o‘zgarmaydi.
T o harfi somiy tasviriy yozuvdagi tayt – kalava shakli asosida yaratilgan.
To harflari ikki element asosida yoziladi. Satr chizig‘ida yoziladigan qismi sod, zod harflarining so‘z boshidagi ko‘rinishiga, ikkinchi unsuri alif harfining yuqoridan pastga yoziladigan ko‘rinishidir. Talaba, tabobat, xat, Tohir kabi so‘zlarning yozilishida qo‘llaniladi.

Qo‘sh. Hol	alohida	talaffuzi
ط	ط	t
ظ	ظ	z

Zo harfi «z» undosh tovushini ifodalaydi. Bu tovush ham o‘zbek tilida yo‘q. Shu sabab hamda uni «z» tovushi bilan almashtirmaslik uchun tagiga chiziqcha qo‘yamiz (z). Zo harfining talaffuzi til orqasini yumshoq tanglay tomon ko‘tarish orqali hosil bo‘ladi. Zo harfining yozilish shakllari to harfi bilan bir xil. Faqat ustida bitta nuqtasi borligi bilan farqlanadi. Zolim, zohir, zulm, Zafar kabi so‘zlarning yozilishida ishtirok etadi.
ط ط طط طط ططط ططط
طرف قطب طاهر لطفی لطافت لطف خطا طبیب طلبه طبابت خططاهر خطات خطر شرط لفظ ظلم ظلمت وظیفه تلفظ ظبط نظر کاظم ظریف حافظ نظامی ظهور منظور لحظه غلیظ اظهار انطزام منظوره ناظم نظام ظاهر ظفر ظفرنامه ظرافت نظم لفظ الفاظ

so‘z oxiri	so‘z o‘rtasi	so‘z boshi	alohida	talaffuzi
ﻊ	ﻌ	ﻋ	ع	a,i,u

Ayn harfi ayirish belgisi(’)ni ifodalaydi. Bu harf beradigan tovush aslida o‘zbek tilida mavjud emas, u bo‘g‘izdan portlab chiqadi va faqat arab tili uchun xosdir. Uni to‘g‘ri talaffuz qilish ko‘nikmalarini hosil qilish boshqa emfatik tovushlar (ص ضط ظ )artikulyatsiyasi kabi ancha mushkuldir, ya’ni uzoq vaqt maxsus mashqlar talab qiladi. Bu harf ishtirok etgan so‘zlar arabiy so‘zlardir. Ayn muttasil harflar sirasiga kiradi, to‘rt xil yozilish shakliga ega. Uning alohida va so‘z oxiridagi shakllari satr chizig‘idan pastga tushirib yoziladi. So‘z boshi va so‘z o‘rtasidagi shakllari satr chizig‘ida yoziladi.
Ayn harfi xuddi g‘ayn harfidek yoziladi. Faqat nuqtasi bo‘lmaydi.Ayn,to, zo harflari faqat arab tilidan kirgan so‘zlarda uchraydi. Ayn harfi esa arab tilidan kirib kelgan maxsus tovushni ifodalaydi. Arab tilida ayn jarangli, portlovchi, bo‘g‘iz tovushi bo‘lib, fors tilida bu tovush o‘z talaffuz xususiyatini bir muncha yuqotgan holda ishlatiladi. Fors tilida aynning quyidagi xususiyatlari bor:
a) So‘z oxirida kelib ma’noni farqlaydi; من man – men, منع man’– man qilish, زر zar – zar, oltin زرع zar’– ekin,فر far – hashamat,فرع far’ – o‘sish, ko‘payish;
b) so‘z boshida kelganda ayn harfiga qo‘yilgan harakat talaffuz etiladi; علم ‘elm – ilm, عمر o’mar – umar, عقرب aqrab – chayon, عادل odel – odil.
v) so‘z o‘rtasida yoki oxirida kelganda unli tovushdan so‘ng kelganda unga ta’sir qilib, cho‘ziqroq talaffuz etishga ishora qiladi: تعلیم ta’lim(taalim), دفاع defo‘ (defoo), تعطیلta’til (taatil).
g) So’z boshida alif bilan kelib „О” deb o’qiladi:
عالم عاشق عاقل عادت
A yn, g‘ayn va yevropacha „О” harflari somiy tasviriy yozuvdagi ayn – ko‘z shakli asosida hosil qilingan.

51- tamrin.Quyidagi so‘zlarni o‘qing va yozing.
شاعر، شُروع، طوطی، دِفاع، وَسیع، ظاهر، عِمارت، ساعت، طاوُس، شعر، شُعبه، ظُلُم، عِلم، جُمعه، بَعد، لُطف، علی، تعطیل ، طُلوع، عادل، علیکم، جمع، عِبادت، شاعر، لفظ، الفاظ.