Termiz davlat universiteti sport boshqaruvi kafedrasi jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi

Aerob energiya manbai - Glikogen faqat sut kislotasigina parchalanmaydi, balki O₂ ishtiroki bilan suvga (N₂O) ham parchalanadi va is gazi (SO₂) bunda ATF resintezi uchun energiya ajratadi.

Glikogen O₂--------------N₂O+SO₂+ATF
Kislorod ishtiroki bilan uglevod yonishining bu yo‘li energiya olishning anaerob yo‘li deb yuritiladi.
Bunda bir mol glikogen 39 mol ATF ni yetkazib beradi. ATF ni tiklashning bu yo‘li kislorod ishtirokisiz glikogen parchalanishiga qaraganda deyarli 13 marta samaraliroqdir.
5 daqiqa atrofida davom etadigan jadal yukda 50% energiya anaerob, 50 energiya aerob yo‘li bilan hosil qilinadi.
Agar jadal yuk davomiyligi 5 daqiqadan kam bo‘lsa, unda anaerob jarayonlarining ustunligi seziladi, agar 5 daqiqadan ortiq bo‘lsa, anaerob jarayonlarining ulushi anaerobga qaraganda ortadi.
10 daqiqadan ortiq davom etadigan kuchli yukida aerob modda almashinuvi ro‘y beradi, uning yordamida talab qilinadigan energiyaning 70-95 % olinadi. Bu ishning jadalligi eng yuqorisidan 25 % ni tashkil etadi.
Anaerob jarayonining kamligi tufayli mushakda laktat yig‘ilishi nihoyatda arzimas bo‘ladi.
Yukning davomiyligi ortishi bilan energiyaning aerob o‘zgarishi manbai sifatida yog‘lar birinchi navbatda chiqadi.
Ammo bari bir barcha musobaqa mashqlarni bajarishdagi jadal-ligi o‘sishi munosabati bilan ishchi quvvatni tashkil bo‘lishida glikogen ulushi xattoki marafon yugurish turida ham 80% atrofida bo‘ladi, yog‘lar esa 20% atrofida.
Shuning uchun 90 daqiqadan ortiq davom etadigan kuchli yuklarda ishni davom ettirish uchun kishida mavjud bo‘lgan glikogen zahirasi yetishmaydi.

Fosfagen energiya tizimi - Bu tizimga KrF quvvati hisobiga ATFni darhol tiklanishi xos xususiyat hisoblanadi. Fosfat guruxini KrFdan ajratilganda katta miqdordagi quvvat bo‘shaydi 1 mol KrF parchalanganda 10,5 kkal energiya erkinlashadi. Bu jarayon kimyoviy reaksiyaning murakkabligiga ham, O₂ kelishiga ham bog‘liq emas, shuning uchun ATF tez tiklanishining energiya manbai hisoblanadi, boshqa tizimlarga nisbatan katta kuchga ega.

ATF tiklanish tezligi laktat tizimiga qaraganda 3 barobar va kislotaga qaraganda 4-10 marta tezroq bo‘ladi. Ammo fosfogen tizimining sig‘imi katta emas, negaki ATF va KrF zahiralar juda chegaralangan.