Termiz davlat universiteti professor A. N. Ro’ziev nomidagi «Geografiya»


Maktab uglomerri va uning kullanilishi



Download 2,61 Mb.
Pdf ko'rish
bet107/171
Sana29.12.2021
Hajmi2,61 Mb.
#81360
1   ...   103   104   105   106   107   108   109   110   ...   171
Bog'liq
topografiya asoslari va kartografiya

 
Maktab uglomerri va uning kullanilishi 
1963 yildan buern maktablarda matermatika va gerografiya darslarida joyda xar xil 
ulchash  ishlarini  bajarish  uchun  univerrsal  asbob  maktab  uglomerri  ishltiladi.  Bu 
asbobni gerografiya ukituvchisi F.N.Kalinin yasagan. 
Uglomerr tomonlari 20 sm, kalinligi 2 sm taxtadan ishlagan bulib uning urta kismi 
radiusi 6 sm ga terng kilib doyra shaklida uyilgan va unga limb chizilgan. 
Limb  360°  ga  bulinib,  xar  10°  da  kiymati  yozib  kuyilgan.  Limbning  urtasidagi 
sterrjernga  erkin  aylanadigan  strerlka  urnatilgan.  Strerlkaning  bir  uchi  erngilrok, 
ikkinchi uchi ogirrok kilib ishlagan bulib, bu strerlka yordamida verrtikal burchaklar 
ulchanadi.Uglomerr  taxtachasi  ustiga  kompas  verrtikal  va  gorizontal  adilaklar,  kuz 
dioptiri  va  prerdmert  dioptiri  urnatilgan  bulib,  astrolyabiyadagiderk  gorizontal 
burchaklarni ulchashga imkon berradi. 
Uglomerrlarning  bir  kirrasiga  ingichka  kurish  trubasi  urnatilgan,  bu  orkali  verrtikal 
burchaklar  ulchanadi  va  niverlir  rerykasi  bilan  nisbiy  balandliklar  aniklanadi. 
Trubaning ikkinchi tomoni urtasiga gorizontal ip tortilgan, bu ip prerdmert dioptiri 


 
 
 
117 
vazifasini  utaydi,  niverlirlashda  esa  niverlir  trubasidagi  gorizontal  ip  vazifasini 
bajaradi.  Niverlirlashda  uglomerr  taxtachasiga  urnatilgan  adilakning  pufakchasi 
naychaning  urtasiga  kerltirilib,  sung  rerykadan  xisob  olinadi.  Niverlirlash  bir 
tomonlama reryka bilan bajariladi va niverlirlash natijalari jurnalga yozib boriladi. 
Uglomerrning  ung  tomoni  kirrasiga  sm  va  mm  larga  bulingan  mertall  lineryka  , 
uning ustida u yok - bu yokka surish mumkin bulgan siljitgichlar urnatilgan. Borib 
bulmaydigan masofalarni uglomerrning bu kismi yordamida aniklanadi. Masofalarni 
aniklash uchun uzokdagi prerdmertning balandligi ma'lum bulishi kerrak. 
Uglomerr  taxtachasining  turt  burchagiga  mixchalar  (markazdan  bir  xil  masofada) 
kokilgan. Bu mixchalar yordamida uglomerr ekkerr urnida ishlatiladi. Uglomerrdan 
foydalanishni  osonlashtirish  maksadida  orkasiga  xar  xil  shakllar  va  xisoblash 
formulalari berrilgan. 
Uglomerr,  umuman,  univerrsal  asbob  bulib  undan  niverlir,  ekkerr,  eklimertr, 
astrolyabiya va dalnomerr sifatida foydalaniladi. 
 
Tayanch suzlari. 
Perrperndikulyar,  kvadrat  yasash,  90-gradusli  burchak,  gorizontal,  limb,  dioptirlar, 
masshtab,  usturlab,  balandlik,  gorizontal  va  verrtikal  burchaklar  va  ularni  ulchash, 
uchburchaklar  xosil  kilish,  maydon  va  marshrut  plani,  kersishtirish  va  kutbiy  uerl, 
markazlashtirish. 
 
 
 
 
 
 
 

Download 2,61 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   103   104   105   106   107   108   109   110   ...   171




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish