Termiz davlat universiteti "pedagogika" kafedrasi umumiy pedagogika

ekstravert
 
shaxslar:  Ular  barcha  ishlarda  faol,  jiddiy  va  vazmin,  osoyishtalikka  va 
tashqi ta’sirchanlikka moyil kishilardir. 
Ikkinchisi, 
introvert
 
shaxslar:  Ular  faqat  o‘z  ichki  olamiga  beriluvchan,  atrofidagi  odamlarga 
aralashmaydigan, o‘z-o‘zini nazorat qilishga, doimo ichki xavotirga moyil kishilardir. 
Pedagog olimlar 0‘qituvchining dilkashligi ekstravert yoki introvert xususiyatlarga ega bo’lgan 
shaxslar xarakterining birlashuvida paydo bo‘lishini ta’kidlaydilar. Biroq, 
ko'pincha, pedagogikada 
ekstravert  tipdagi  shaxslar  dilkash  insonlar  sifatida  e’tirof  etilganlar.
  0‘qituvchida  ushbu 
hislatlarning mavjudligi, uning pedagogik nazokat qoidalariga rioya qilib dilkashlik xususiyatlarini 
rivojlantirishi pedagogik mahorat sirlarini takomillashtirish zamini va shartidir. 
Dilkashlik munosabatini doimiy ravishda o‘z kasbiy faoliyatida mujassamlashtirgan 0‘qituvchi 

---

 
 
48 
 
quyidagilarni unutmasligi kerak: 
•
 
sinf jamoasiga nisbatan bir qolipdagi fikrlarning muayyan tizimiga ega bo‘lishi; 
•
 
o'quvchilar bilan doimo erkin muloqot qila olishi, har bir o‘quvchiga individual shaxs sifatida 
yondashishi; 
•
 
birorta  ham  o‘quvchisining  yomon  bo’lishiga,  ularning  hurmat  e’tiborini  qozonmasligi 
mumkin emasligiga ishonch hosil qilishi; 
•
 
biror  o‘quvchiga  nisbatan  ishonchsizlik,  salbiy  munosabat  sinf  jamoasi  bilan  o‘zaro  yaxshi 
munosabatni yo‘lga qo‘yilishiga xalaqit qilishini bilishi; 
•
 
0‘quvchilar  bilan  muloqotda  haddan  tashqari  masofani  (subardinatsiya)  saqlash  mumkin 
emasligi; 
•
 
sinf  jamoasida  sodir  bo'ladigan  kulgili  vaziyatlarda  0‘qituvchining  o‘ta  jiddiy  va  qat’iy 
bo‘lishi jamoadagi qaltis ahvolni murakkablashtirib yuborishini unutmasligi; 
•
 
har  bir  o‘quvchiga  beriladigan  xolisona  va  adolatli  baho  (ijobiy  yoki  salbiy)  o‘qituvchi  va 
0‘quvchi orasidagi munosabatni mustahkamlaydigan ko‘prik ekanligini unutmaslik. 
0‘qituvchining kasbiy pedagogik faoliyatida dilkashlik fazilati o'quvchilar jamoasi bilan qizg'in, 
muvaffaqiyatli muloqotga kirishib ketishida namoyon bo’ladi. Avvalo, o‘qituvchi o‘zining kasbiy-
pedagogik  dilkashlik  fazilati  haqida  va  uning  nima  ekanligini  va  tarkibiy  qismlari  nimalardan 
iboratligi  to‘g‘risida  aniq  ma’lumotga  ega  bo’lishi  lozim.  Shu  bilan  birga,  o‘qituvchi  o‘zining 
kasbiga  xos  bo’lgan  shaxsiy  fazilatlari  nuqtai  nazaridan  e’tibor  berib,  dilkashlikning  qanday 
jihatlarini  o‘zida  shakllantirish  lozimligini  aniqlashi  va  o‘z-o‘zida  kommunikativ  hislatlarni 
tarbiyalashning shaxsiy rejasini tuzishi kerak. 
Pedagogik  kommunikatsiyaning  o'qituvchi  kasbiy  faoliyatidagi  ahamiyati  shundan  iboratki, 
unda  o'qituvchining  yuksak  kommunikativ  madaniyati  qay  darajada  ekanligi  namoyon  bo’ladi. 
0‘qituvchining  kommunikativ  madaniyati  o‘z  navbatida  turli  pedagogik  vaziyatlarda  paydo 
bo’ladigan  oddiy  insoniy  dilkashlik  xususiyatiga  tayanadi.  Har  birlarimizda,  o'z  shaxsiy 
muloqotimizning  va  o‘zgalarning  biz  bilan  olib  boradigan  shirin  xushmuomalali  muloqotidan 
ko'plab  ajoyib  taassurotlar  xotiramizda  saqlanadi.  0‘zaro  muomalada  dilkashlik  fazilatlarini 
namoyish etadigan ko‘plab pedagog ustozlarni bilamiz. Ular har qanday vaziyatlarda kishilar bilan 
bemalol  muloqotga  kirishib  keta  oladilar.  Biroq,  muloqotda  butun  suhbat  jarayonini  faqat  o‘ziga 
qaratib,  kommunikatsiyaning  qoq  markazida  faoliyat  ko‘rsatishni  istovchi  o'qituvchilar  ham  bor. 
Hayotda  yana  shunday  o'qituvchilar  uchraydiki,  ular  muloqotda  kamgap,  suhbatda  istar-istamas 
ishtirok etishadi, mutlaqo faol kommunikativ rolni bajarishmaydi. Faqat kommunikativ xulqi bilan 
suhbatdoshini poilab turadi.  Ba’zan hech kim bilan umuman muloqotga  kirisha olmaydigan tund 
toifali  o'qituvchilar  ham  uchraydi.  Ammo,  pedagogik  faoliyatda  muloqotdagi  xushmuomalalilik 
nafaqat  insoniy  fazilat  sifatida,  balki  o'qituvchilik  kasbini  tanlagan  har  bir  kishining