Termiz davlat universiteti o’zbek filologiyasi fakulteti o’zbek tili ta’lim yo’nalishi 303-guruh talabasi allanazarova nafisaning “sotsiolingvistika” fanidan tayyorlagan t a d I m o t I

TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI O’ZBEK FILOLOGIYASI FAKULTETI O’ZBEK TILI TA’LIM YO’NALISHI 303-GURUH TALABASI ALLANAZAROVA NAFISANING “SOTSIOLINGVISTIKA” FANIDAN TAYYORLAGAN T A Q D I M O T I

MAVZU: NUTQIY MULOQOT, MUOMALA, AKT

• MAVZU: NUTQIY MULOQOT, MUOMALA, AKT
• REJA:
• 1. NUTQIY MULOQOT HAQIDA TUSHUNCHA.
• 2. SOTSIOLINGVISTIKADA MUOMALA MADANIYATI.
• 3. MUOMALA VA AKT VOSITALARI HAQIDA.

MULOQOTNING PSIXOLOGIK TAHLILINING ba’zi bir turlari ijtimoiy rollar orqali vujudga keladi. Bunday muloqotni rolli maloqot deyishadi. Bunday holatda odamlar na shaxslar sifatida, balki muayyan ijtimoiy rollarni bajaruvchi kishilar tarzida muloqotchilar bo’lishadi. Individ boshqa shaxsga o’z xolati, kayfiyati, xohishini bildirishida mimikasidan, xarakatidan, imo-ishorasidan axborot berishi mazmunli muloqot deb aytishadi. Rasmiy muloqot yuridik kuchga ega, davlat va jamiyat manfatini ko’zlagan xamda qayd etiladigan mulorqat turi (tergov jarayonidagi so’roq qilish). Norasmiy muloqot shaxslararo o’zaro muloqot jarayonida o’zini qiziqtirgan u yoki bu ma’lumotga ega bo’lish. Muloqotga kirishishda faqat so’zlar bilan emas, balki xarakatlar, imo-ishoralar ham muxum rol o’ynaydi. 
Shaxslar muloqotga kirishar ekan muloqot o’zida uchta jihatni o’z ichiga kamrab oladi:
1. kommunikativ (axborot berish),
2. interaktiv (o’zaro birgalikdagi xarakat qilish) 
3. perseptiv (o’zaro bargalikda idrok qilish). 
Muloqotga shaxs kirishishda ikkinchi bir boshqa shaxsni o’zidan bilimini sayoz, men bilgan narsani bilmaydi, dunyoqarishi juda past deb o’ylashi xam muhim xisoblanadi, chunki shaxs o’zini Men degan fikri bilan ajralib turishga xarakat qiladi. Muloqot jarayonida axborotni boshqa kishiga yo’llayotgan kishi kommunikator, uni qabul qilayotgan kishi resepiyent deb nomlanadi.
Muloqotda nutq muhim rol uynaydi, ayniqsa uning ravonligi, terminlarni yaxshi va o’z joyida to’gri ishlatilishi va xakazolar. Nutq eshittirilib, yo ovoz chiqarmasdan aytilishi, yozib qo’yiladi, yoki karsoqov kishilarda biron-bir moxiyatga ega bo’lgan imo-ishoralar bilan almashtirilishi mumkin. Muloqotda informasiya beruvchi, informatsiya qabul qiluvchi o’rtasidagi o’zaro xamkorlik yuzaga keladi. Informatsiya shaxsning tashki ko’rinishidan, kiyimidan, mimikasidan, nutqida tez gapirish, ovozi, yoki salmoqlab gapirishiga bog’liq bo’ladi. Informatsiyani shaxs, ikkinchi bir shaxsga nutq orqali berish bilan birga test, mimikalarini qo’shib beradi, yoki yozma usulda, yoki ko’rgazmali usulda bo’lishi mumkin. Muloqot davomidagi emotsional xolat, muloqotga kirayotgan shaxsning xatti-harakatiga salbiy ta’sir qiladi.
Muloqotning uzoq davom etishi, ziddiyatli xolatlari tez-tez uchrab turadi. Har qanday muloqotning biron-bir maqsadi bo’ladi. Muloqotga kirishgan xar bir shaxs, muloqotning yakuniy xolatiga qarab turlicha, xulosa chikarishi mumkin, ya’ni ijobiy, salbiy xulosa bo’lishi mumkin. Muloqot aniq ijtimoiy munosabatlar tizimi orqali belgilanadi. U ijtimoiy axloq normalari asosida tartibga solinadi. Individ hayotida muloqotning vazifalari turlicha