Termiz davlat universiteti iqtisodiyotva menejment kafedrasi

Aholi daromadlari to‘g‘risida ma’lumot

No	Ko‘rsatkichlar nomi	2015 y.*	2016 y.	2017 y.	2018 y.
1.	Aholi umumiy daromadlari, mlrd.so‘m	158699,8	185036,5	220811,8	282762,5
	o‘tgan yilga nisbatan, % da	112,0	116,6	119,3	128,1
2.	Aholi jon boshiga umumiy daromadlar, ming so‘m	5070,5	5810,0	6817,6	8580,0
	o‘tgan yilga nisbatan, % da	110,1	114,6	117,3	125,9
3.	Aholi real umumiy daromadlari, mlrd.so‘m	150397,8	175273,8	201709,9	240587,5
	o‘tgan yilga nisbatan, % da	106,1	110,4	109,0	109,0
4.	Aholi jon boshiga real umumiy daromadlar, ming so‘m	4805,2	5503,5	6227,8	7300,2
	o‘tgan yilga nisbatan, % da	104,3	108,5	107,2	107,1

Turmush darajasini ifodalovchi ko`rsatkichlarni shartli ravishda o`lchov turlariga qarab quyidagi guruhlarga ajratish mumkin:

a) sintetik qiymat ko`rsatkichlari (YAIM, iste`mol fondi, aholining jami daromadlari va h.k.);

b) fizik ko`rsatkichlar, aniq material boyliklarni iste`moli hajmini ifodalovchi ko`rsatkichlar (shaxsiy mulk bilan ta`minlanish darajasi, oziq-ovqat mahsulotlar iste`moli, tashilgan yo`lovchilar soni va h.k.);

s) boyliklar taqsimoti va tarkibi nisbatlarini ifodalovchi nisbiy ko`rsatkichlar (aholining daromadlar guruhlari bo`yicha taqsimoti, daromadlar va iste`molni yig’uvchi va kelishtiruvchi ko`rsatkichlar va h.k.).

Turmush darajasini ifodalovchi ko`rsatkichlar tizimiga bevosita iste`mol ko`rsatkichlari bilan birga iste`mol imkoniyatini ifodalovchi ko`rsatkichlar ham kiradi. Ularga, masalan, iste`mol fondi yoki daromad darajasi ko`rsatkichlarini kiritish mumkin.

«Turmush darajasini» ifodalovchi ko`rsatkichlar tizimi ko`p bo`lganligi sababli hozirgi vaqtda qator jamlovchi ko`rsatkichlar ham qo`llaniladi va ulardan biri inson imkoniyatlarini rivojlanish indeksi (inson salohiyatini rivojlanish indeksi)dir. Bu ko`rsatkich insonlarning moddiy va ma`naviy istaklarini qondirish imkoniyatlarini o`lchash uchun, shuningdek, ayrim mamlakatlar va umuman, insoniyatning ijtimoiy rivojlanishi ustidan nazorat olib borish uchun xizmat qiladi.

Inson rivojlanish indeksi (J_i.r.) uchta omilning ta`sirini hisobga oladi:

1) umr uzunligi;

2) ta`lim olish darajasi;

3) jon boshiga ishlab chiqarilgan YAIM hajmi.

Bu ko`rsatkich (J<sub>i.r.</sub>) turmush tarzini ifodalovchi uch ko`rsatkich asosida o`rtacha arifmetik usulda aniqlanadi:

J_i.r. = 1/3 x (J_xi);

bunda, J_xi – turmush darajasi indikatorlari, shu jumladan:

J_x1 – kutilayotgan umr uzunligi;

J_x2 – aholining ta`lim olish darajasi (yig’ma ko`rsatkich: yoshi katta aholining savodxonlik darajasi va boshlang’ich, o`rta va oliy ma`lumot olayotgan yoshlar salmog’i);

J_x3 – jon boshiga to`g’ri kelgan real YAIM hajmi, uni pulni sotib olish qobiliyatini e`tiborga olgan holda hisoblanadi AQSH dollarida).

Indeksning har bir omili hisoblanayotganda uning minimal va maksimal qiymati belgilangan andozasidan foydalaniladi va u bilan mamlakatdagi amaldagi ko`rsatkich solishtiriladi:



Bo`lajak umr uzunligi indeksi hisoblanayotganda maksimal daraja sifatida 85 yosh olinadi, minimal daraja sifatida esa 25 yosh olinadi. Ta`lim olish indeksi hisoblanayotganda andozalar 100% va 0% deb olinadi, jon boshiga real YAIM hajmi indeksi – 100 va 5500 AQSH dollari olinadi.

Jon boshiga real YAIM hajmi ko`rsatkichi ishlab chiqarilgan, taqsimlangan va iste`mol qilingan darajani aks ettiradi. Umr ko`rish uzunligi ko`rsatkichi millatning sog’lomlik darajasini ifodalaydi. U mamlakatning iqtisodiy o`sish darajasiga, olib borilayotgan ijtimoiy siyosatga, meditsina xizmati darajasiga, ekologiyaga va boshqa omillarga bog’liq. Aholining ta`lim olish darajasi jamiyatning intellektual va ijodiy salohiyatini ifodalaydi.

O ‘zbekiston Respublikasi aholisi daromadlarini aholining 10-li guruhlari bo‘yicha notekis taqsimlanishi (uy xo‘jaliklari tanlama kuzatuvlari ma’lumotlariga asosan koeffitsiyent