Termiz davlat universiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti

Internet saytlari
1. www.economics.ru
2. www.norma.uz
3. www.uza.uz
4. www.mehnat.uz
5. www.Lex.uz
6. www.ziyonet.uz


7-mavzu. Xarajatlar hisobi
1-amaliy mashg‘ulot
Xarajatlar tasnifi
Hisobot davrida «Dildora» ishlab chiqarish firmasida quyidagi xarajat moddalari bo‘yicha xarajatlar sodir bo‘lgan

№	Xarajat moddalari	summa
1	Ishlab chiqarishga sarflangan xom ashyo	200000
2	Ishlab chiqarish faoliyatiga tegishli asosiy vositalar ijarasi	50000
3	Mehnatni texnika xavfsizligini ta’minlash xarajatlari	130000
4	Reklama xarajatlari	90000
5	Engil xizmat mashinalarini saqlash xarajatlari	170000
6	Yuqori organlarni asrash xarajatlari	50000
7	Auditorlik xizmati xarajatlari	150000
8	Xom ashyoning tabiiy kamayish normasi doirasidagi xarajatlar	10000
9	Ishchilarga hisoblangan ish haqi	250000
10	Tovarlarni saralash va joylash xarajatlari	60000
11	Ishchilarning ish haqidan ijtimoiy sug‘urtaga ajratma	100000
12	Asosiy ishlab chiqarishdagi elektroenergiya xarajati	60000
13	Mulk solig‘i – tsex binolari bo‘yicha	40000
14	Mashina va asbob-uskunalar amortizatsiyasi	80000
15	Mashinalarni moylash materiallari	60000
16	Omborxona qoravullari ish haqi	50000
17	Direktor kotibiga hisoblangan ish haqi	30000
18	Ma’muriy hodimlarga hisoblangan ish haqi	100000
19	Ishchilarga sarflangan mahsus kiyimlar	50000
20	Buxgalteriyada foydalanilayotgan kompyuterlarni tuzatish sarfi	10000
Jami harajatlar
21	Mahsulot sotishdan tushgan pul	2340000

Vazifa:
1. Yuqorida keltirilgan xarajat moddalarini quyidagi tasnif turlari bo‘yicha yig‘ing:

1. 
   Bevosita ishlab chiqarishga o‘tkazilgan xarajatlar
   
2. 
   Ishlab chiqarishga bilvosita (egri) o‘tkaziladigan xarajatlar
   
3. 
   Davr xarajatlari: a) ma’muriy xarajatlar b) tijorat xarajatlari
   

v) umumxo‘jalik xarajatlari

4. 
   Mahsulot tannarxiga kiritilgan xarajatlar
   
5. 
   O‘zgaruvchan xarajatlar
   
6. 
   Doimiy xarajatlar
   

2. Yuqorida keltirilgan xarajatlar tasnifiga asosan quyidagi shaklda moliyaviy natijalar to‘g‘risida hisobot tuzilsin

№	Moddlar	Daromad	Xarajat
1	Mahsulot sotishdan tushgan sof tushum
2	Sotilgan mahsulotning xaqiqiy tannarxi
3	Mahsulot sotishdan olingan yalpi daromad
4	Tijorat xarajatlari
5	Ma’muriy xarajatlar
6	Umumxo‘jalik xarajatlari
7	Soliqqa tortilganga qadar daromad (foyda)
8	Foydadan ajratma solig‘i 25%
9	Sof foyda

1-misol. «Nigora» kompaniyasi avtomashinalar uchun svechka ishlab chiqaradi va har dona svechka uchun qilinadigan xarajatlar quyidagicha:

1. 
   Bir dona mahsulotning sotish narxi 10 so‘m
   
2. 
   Sarflanadigan asosiy materiallar 3 so‘m
   
3. 
   Sarflanadigan asosiy ish haqi 2 so‘m
   
4. 
   O‘zgaruvchan ustama xarajatlar 1 so‘m
   
5. 
   Bir oylik doimiy ustama xarajatlar 10000 so‘m
   
6. 
   Bir oylik ishlab chiqarilgan mahsulot 5000 so‘m
   

Vazifa:

1. 
   Xarajatlarni to‘la taqsimlash bilan tannarx kalkulyatsiya qilinsin (Abzorshn kosting)
   
2. 
   O‘zgaruvchan xarajatlar bo‘yicha tannarx kalkulyatsiya qilinsin (Direkt kosting)
   

1-vazifani bajarish uchun quyidagicha hisob-kitob qilinsin:

Xarajatlarni to‘la taqsimlash bilan tannarx kalkulyatsiyasi (Abzorshn kosting)

Xarajat moddalari	Mahsulot birligiga.	Jami mahsulot
1. Asosiy materiallar
2. Asosiy ish haqi
3. O‘zgaruvchan ustama xarajatlar
4. Doimiy ustama xarajatlar
Mahsulot tannarxi

2-vazifani bajarish uchun quyidagi hisob-kitob qilinsin:

O‘zgaruvchan xarajatlar bo‘yicha tannarx kalkulyatsiyasi

Xarajat moddalari	Mahsulot birligiga.	Jami mahsulot xajmiga
1. Asosiy materiallar
2. Asosiy ish haqi
3. O‘zgaruvchan ustama xarajatlar
4. Doimiy ustama xarajatlar
Mahsulot tannarxi

2-misol. «Nigora» Firmasi bo‘yicha hisobot davri oxiriga quyidagi ma’lumotlar berilgan:

1. 
   Mahsulot sotishdan tushgan tushum 1000d.
   
2. 
   Sotilgan mahsulot tannarxi 600d.
   
3. 
   Tijorat xarajatlar 100d.
   
4. 
   Ma’muriy xarajatlar 200d.
   

Vazifa:
quyidagi shaklda moliyaviy natijalar to‘g‘risida hisobot tuzilsin

Ko‘rsatgichlar	Daromad	Xarajat
1. Sotishdan tushgan tushum
2. Sotilgan mahsulot tannarxi
3. Tijorat xarajatlari
4. Ma’muriy xarajatlar
5. Sof foyda

3-misol. «Nigora» firmasining keyingi oy bo‘yicha ma’lumotlari quyidagicha:

1. 
   Mahsulot sotishdan tushgan tushum 1000d.
   
2. 
   O‘zgaruvchan xarajatlar: a) ishlab chiqarish 360d. b) tijorat 100d. v) ma’muriy 20 d. Jami 480d.
   
3. 
   Doimiy xarajatlar: a) ishlab chiqarish 240d. b) tijorat 120d. v) ma’muriy 60d. Jami 420d.
   

Vazifa: «Direkt kosting» usuli bo‘yicha moliyaviy natijalar hisoboti quyidagicha tuzilsin:

Ko‘rsatgichlar	Summa, dona
1. Mahsulot sotishdan tushgan tushum
2. O‘zgaruvchan xarajatlar
3. Marjinal daromad
4. Doimiy xarajatlar
5. Sof foyda

Eslatma: Marjinal daromad – bu mahsulot sotish xajmi bilan o‘zgaruvchan xarajatlar farqi.
4-misol. «Nigora» firmasi agar oy davomida 5000 dona svechka ishlab chiqarib 4800 donasini sotsa, moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot qanday tuziladi?

Vazifa:

1. 
   «Abzorshn kosting», ya’ni xarajatlarni to‘liq taqsimlash usulida moliyaviy natijalar to‘g‘risida hisobot tuzilsin.
   
2. 
   «Direkt kosting», ya’ni majinal usulida moliyaviy natijalar hisoboti tuzilsin.
   

1-vazifani echish uchun quyidagicha hisob-kitob qilinsin:
Xarajatlarni to‘liq taqsimlash bo‘yicha moliyaviy natijalar hisoboti

Ko‘rsatgichlar	Summa, dona
1. Mahsulot sotishdan tushgan tushum
2. Ishlab chiqarish xarajatlari
3. Oy boshiga qolgan qoldiq
4. Oy oxiriga qolgan qoldiq
5. Yalpi daromad

2-vazifani echish uchun bo‘yicha quyidagicha hisob-kitob qilinsin:

Xarajatlarni «Direkt kosting», ya’ni marjinal usulida moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot

Ko‘rsatgichlar	Summa, dona
1. Mahsulot sotishdan tushgan tushum
2. Sotilgan mahsulot tannarxi: a) oy boshiga qoldiq b) ishlab chiqarish xarajatlari v) oy oxiriga qoldiq
3. Marjinal foyda
4. Doimiy ustama xarajatlar
5. Yalpi daromad

5-misol. «Nargiza» firmasi navbatdagi oy davomida 6000 dona svechka ishlab chiqardi. Shundan 4800 donasi sotildi va 1200 donasi omborda sotilmay qoldi. Barcha xarajatlar rejadagiga teng bo‘lgan.

Vazifa:

1. 
   Xarajatlarni to‘liq taqsimlash usulida moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot tuzilsin
   
2. 
   Marjinal usulda moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot tuzilsin
   
3. 
   Ikki hil foyda xajmini taqsimlovchi hisobot tuzilsin.
   

Birinchi va ikkinchi vazifalarni bajarish tartibi oldingi 4-misolda berilgan

Uchinchi vazifani bajarish uchun quyidagi ma’lumotlar keltirilsin:
Ikki hil foyda xajmini taqqoslash

Ko‘rsatgichlar	To‘liq taqsimlash usuli	Marjinal usuli
1. Foyda summasi
2. Oy oxiriga qolgan qoldiq