Termiz davlat universiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti

Internet saytlari
1. www.economics.ru
2. www.norma.uz
3. www.uza.uz
4. www.mehnat.uz
5. www.Lex.uz
6. www.ziyonet.uz


5-mavzu. Materiallar hisobi
1-amaliy mashg‘ulot
Материалларни баҳолашда қуйидаги усуллар фойдаланилади:

• 
  эркин бозор (шартнома) ёки давлат томонидан тартибга солинадиган (прейскурант) улгуржи баҳолар. Бу нарх товар жўнатиш шартномаларини тузишда корхона томонидан мустақил белгиланади ва мол юборувчи ва мол олувчи билан ҳисоб – китоблар олиб боришда мол юборувчининг тўлов ҳужжатларида кўрсатилиб молнинг сотиш нархи шаклида фойдаланилади;
  
• 
  номенклатура ҳисоб баҳоси бўйича. Бу сотиб олинган (тайёрланган) материалларнинг режа таннархи, ўртача сотиб олиш нархлари бўлиши мумкин. Барча ҳолларда ҳам баҳо асосида шартнома ёки прейскурант баҳолари бўлиб, устига режалаштирилган (ҳисобланган) транспорт – тайёрлов харажатларини қўшиб белгилайди. Бу баҳолар мавжуд материалларни ва уларнинг ҳаракатини жорий ва оператив ҳисобга олишда қўлланилади. Ҳисоб баҳоси бўлиб режа ёки шартнома баҳолари ҳисобланади.
  

4 – БҲМС 9 -бандига биноан «Материал харажатлари» элементида акс эттириладиган сотиб олинадиган материал қийматликларининг хақиқий баҳоси (қиймати) қуйидагилардан ташкил топади:

• 
  сотиб олиш нархи,
  
• 
  импорт бўйича бож тўловлари,
  
• 
  маҳсулотларни сертификациялаш харажатлари,
  
• 
  таъминот ва воситачилик ташкилотларига тўланмалар,
  
• 
  солиқлар (кейинчалик солиқ органларидан қайтариб олинадиган солиқлардан ташқари, масалан ҚҚС),
  
• 
  транспорт – тайёрлов харажатлари,
  
• 
  хизмат кўрсатиш харажатлари ва заҳираларни сотиб олиш билан бевосита боғлиқ бўлган бошқа харажатлар.
  

Маркетинг хизматлари ва завод омборларини асраш харажатлари материаллар таннархига киритилмайди ва улар давр харажатларига ўтказилади.
:

• 
  ўртача таннарх ёки АВЕКО усули – материалларнинг умумий қийматини уларнинг миқдорига бўлиб, олинган ўртача нархлар асосида ҳисобдан чиқариш;
  
• 
  ФИФО усули – (ўртача чамаланган баҳолар бўйича биринчи тушум- биринчи чиқим) ишлаб чиқаришга биринчи келиб тушган партиядаги нархлар билан ва кейинги партиядаги нархлар навбатма-навбат ҳисобдан чиқариб борилади;
  
• 
  ЛИФО усули- (ўртача чамаланган баҳолар бўйича, охирги тушум-биринчи чиқим) материаллар ишлаб чиқаришда даставвал охирги партия нархлари бўйича пастдан юқорига қараб ҳисобдан чиқарилади.
  

Материаллар ҳисобини ташкил этишда қуйидаги асосий вазифалар бажарилиши лозим:

• 
  материал қийматликларни жойларида сақлаш ва улардан барча босқичларда фойдаланиш устидан назорат қилиш;
  
• 
  материаллар ҳаракати бўйича барча операцияларни тўғри ва ўз вақтида ҳужжатлаштириш;
  
• 
  уларни тайёрлаш билан боғлиқ бўлган харажатларни аниқлаш ва акс эттириш; сақлаш жойлари ва баланс моддалари бўйича сарфланган материаллар ва уларнинг қолдиқларини ҳақиқий таннархини ҳисоблаш;
  
• 
  белгиланган заҳира нормаларига риоя қилиш устидан назорат қилиш, ортиқча фойдаланилмайдиган материалларни аниқлаш, уларни сотиш;
  
• 
  материал юборувчилар билан ҳисоб-китобларни ўз вақтида олиб бориш, йўлдаги ва фактурланмаган материаллар устидан назорат қилиш.