Termiz davlat universiteti Iqtisodiyot va turizm fakulteti Iqtisodiyot ta’lim yo`nalishi iv-bosqich 401-guruh talabasi Eshonulov Islomning “ Korxona Iqtisodiyoti ” fanidan Mustaqil ta’lim uchun tayyorlagan

Termiz davlat universiteti Iqtisodiyot va turizm fakulteti Iqtisodiyot ta’lim yo`nalishi IV-bosqich 401-guruh talabasi Eshonqulov Islomning “ Korxona Iqtisodiyoti ” fanidan Mustaqil ta’lim uchun tayyorlagan

TAQDIMOTI

Mavzu: Korxonalarda mehnat unumdorligini oshirish yo`llari

Reja:

• Korxonada mehnat unumdorligi tushunchasi va ahamiyati
• Mehnat unumdorligiga ta’sir qiluvchi omillar va ko`rsatkichlar
• Korxonada mehnat unumdorligini oshirish yo`llari

I. Korxonada mehnat unumdorligi tushunchasi va ahamiyati Korxonalarda mehnat unumdorligi darajasini yuksaltirishga alohida e’tibor berish lozim. Bozor munosabatlari sharoitida kim samaraliroq ishlasa, u ko‘proq daromad oladi. Mehnat unumdorligi - bu xodimlar mehnat faoliyatining iqtisodiy samaradorligi ko’rsatkichidir. Korxonalardagi mehnat jarayonlarini mexanizatsiyalashtirish, avtomatlashtirish, elektrlashtirish natijasida sarflanayotgan mehnatning unumdorligi oshishini ta’minlash mumkin. Buning uchun korxonalar ixtiyoridagi barcha ishlab chiqarish vositalarining ishga yaroqliligini oshirish hamda ulardan yil davomida to‘liq foydalanishga erishish tadbirlarini shakllantirish lozim. Korxonalarning ishlab chiqarish resurslari bilan ta’minlanganligini ham talab darajasiga yetkazish zarur.

II. Mehnat unumdorligiga ta’sir qiluvchi omil ko`rsatkichlar Bozor iqtisodiyoti sharoitida unumdorlikni sotilgan mahsulot hajmi bo’yicha hisoblash ancha muhimroqdir. Mehnat unumdorligi darajasi va uning dinamikasiga ko’pgina omillar ta’sir qiladi. Omillar deb, mehnat unumdorligining o’zgarishiga ta’sir ko’rsatadigan xarakatlantiruvchi kuchlar va sabablarga aytiladi. Ularning ayrimlari mehnat unumdorligining ortishiga yordam bersa, boshqalari unumdorlikning pasayishiga sabab bo’lishi mumkin.

Omillarning birinchi guruhiga mehnat unumdorligi kuchining ortishi, mehnatni va ishlab chiqarishni tashkil etishning, mehnatkashlar ijtimoiy sharoitining yaxshilanishi; ikkinchi guruhga tabiiy sharoitlarning noqulay tasir etishi, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil etishdagi kamchiliklar, ijtimoiy sharoitdagi salbiy elementlarning yomon tasiri kiradi.

Korxonalarda mehnat unumdorligiga ta’sir etuvchi omillarni ichki va tashqi omillarga ajratishimiz mumkin:

• Ichki omillarga: korxonaning texnika bilan qurollanish darajasini, darajasini, ishlatilayotgan texnologiyaning samaradorligi, mehnat va ishlab chiqarishning energiya bilan ta’minlashi darajasini, tatbiq etilayotgan rag’batlantirish tizimlarining ta’sirchanligini, kadrlarga ta’lim berish va ularning malakasini oshirishni kadrlar tarkibining yaxshilanishini va korxona jamoasi, hamda uning rahbarlariga bog’liq bo’lgan barchasi kiradi.

• Tashqi omillarga: davlat buyurtmalari va bozordagi talab, hamda taklifning o’zgarishi munosabati bilan mahsulot xillari va ularning sermehnatlik darajasining o’zgarishi, jamiyat va mintaqalarning ijtimoiy-iqtisodiy o’zgarishlari, boshqa korxonalar Bilan kooperatsiyalashuv darajasi, moddiy texnika ta’minotining pishiq-puxtaligi, tabiiy shart-sharoit va hokazolar taalluqli.

Mehnat unumdorligi darajasiga baho berish uchun quyidagi ko`rsatkichlar tizimi qo’llaniladi:

• Umumlashtiruvchi ko`rsatkichlar;
• Xususiy ko`rsatkichlar;
• Yordamchi ko`rsatkichlar.

Umumlashtiruvchi ko’rsatkichlarga - bitta ishlovchining ishlab chiqargan o’rtacha yillik, o’rtacha oylik, o’rtacha kunlik va o’rtacha soatlik mahsuloti qiymatining ifodasi kiradi.

• Umumlashtiruvchi ko’rsatkichlarga - bitta ishlovchining ishlab chiqargan o’rtacha yillik, o’rtacha oylik, o’rtacha kunlik va o’rtacha soatlik mahsuloti qiymatining ifodasi kiradi.
• Xususiy ko’rsatkichlar - bu muayyan turdagi mahsulot birligini ishlab chiqarish uchun vaqt sarfi yoki bir kishi kunida yohud bir kishi soatda muayyan turdagi natural ifodada mahsulot ishlab chiqarishga sarflangan vaqtni bildiradi.
• Yordamchi ko’rsatkichlar - muayyan ish turining birligiga yoki vaqt birligi ichida bajarilgan ishlar hajmiga sarflangan vaqtni tavsiflab beradi.

IiI. Korxonada mehnat unumdorligini oshirish yo`llari Korxonalarda mehnat resurslaridan to‘liq va samarali foydalanish, ularning mehnatlari unumdorligini yuksaltirish hamda ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan himoyalash eng dolzarb vazifa hisoblanadi. Bu vazifani muvaffaqiyatli hal etilsh uchun quyidagilarga e’tibor berish lozim:

• korxonalarda qisqa va uzoq muddatga mutaxassislik turlari bo‘yicha mehnat resursiga bo‘lgan talabni aniqlash;
• korxonalarda bo‘sh bo‘lgan ish joylarini ishlovchilar bilan ta’minlashga qaratilgan chora-tadbirlarni ishlab chiqish (kadrlar tayyorlash, malakasini oshrish, ularni qayta tayyorlash);

korxonalar faoliyatiga yangi texnikalarni, samarali texnologiyalarni izchillik bilan tatbiq etish;

• korxonalar faoliyatiga yangi texnikalarni, samarali texnologiyalarni izchillik bilan tatbiq etish;
• mehnatni tashkil etishning samarali turlarini tashkil etish va rivojlantirish;
• kadrlarni tayyorlash, malakalarini oshirish, ularni moddiy va ma’naviy rag‘batlantirishni takomillashtirish va boshqalar.

Bu kabi chora-tadbirlar korxonalardagi mehnat resurslaridan foydalanishni yaxshilab, mehnat unumdorligi oshishiga ijobiy ta’sir etadi.

E'tiboringiz uchun rahmat!