Termiz Davlat Universiteti Iqtisodiyot fakulteti Mustaqil ish Mavzu: Ko`xna Bobil iqtisodiy qarashlari. Xammurapi qonunlari Fan nomi: Iqtisodiy ta`limotlar tarixi Bajardi: Sattorov Farrux Ko`hna Bobil iqtisodiy qarashlari

Xammurapi qonunlarida ularning ulushi (yerlari) sotilishi man etiladi. “Sipoh yoki 21 soliq tolovchiga tegishli bolgan dala, uy, bog – deyiladi qonunda, – kumushga sotilishi mumkin emas”. Bundan tashqari qonunda o`z mamlakati tashqarisida qul sifatida sotib olingan bobillik fuqarolar o`z vataniga qaytgach, erkinlikka erishishi zikr etilgan. Qonunda sudxo`rlar zo`ravonligiga qarshi qaratilgan moddalar ham mavjud. Hosil kam bo`lgan paytlarda qarzlarni to`lash muddatini bir yilga cho`zishga ruxsat berilgan (qo`shimcha foiz to`lovisiz). Xammurapi qonunlarida sudxo`rlar o`z holicha, qarzdorlarning ruxsatisiz qarz evaziga ularning hosilini tortib olishi man etilgan. Ular qat‘iy ravishda puldagi (20%) va natural shakldagi (33% ) foiz Me‘yorini aniq belgilab bergan. Xammurapi kodeksida tutqunlarga nisbatan yomon munosabatda bo`lgani uchun sudxo`rlarni hatto jazolash (shu jumladan, qonuniy yo`l bilan ham) ko`zda tutilgan. Sudxo`rlikning keng rivojlanishiga to`sqinlik qiluvchi asosiy omillardan biri qarzdorlik uchun qullik muhlatining uch yil bilan cheklanishidir (to`rtinchi yili unga erkinlik berilishi lozim bo`lgan). Biroq sudxo`rlikka qarshi qonunchilikda izchillik bo`lmagan. Xususan, qarzdorni ozod etishda uni ishlab chiqarish yoki yashash vositalari bilan ta‘minlash nazarda tutilmagan. Hech qanday vositasi bo`lmagach, ozod etilgan qarzdor yana qaytib sudxo`rga murojaat qilishga majbur bo`lgan. Xammurapi qonunlarida yollanma munosabatlarni tartibga solishga katta e‘tibor berilgan. Uning juda ko`p turdagi shakllari ko`rib chiqilgan bo`lib, hatto yollanma mehnat uchun to`lov miqdori ham aniq qilib ko`rsatib berilgan. Asosiy maqsad ishlab chiqarishni, birinchi navbatda, qishloq xo`jaligini rivojlantirishni qo`llab-quvvatlash, mehnatsiz daromad topishga qarshi kurashish bo`lgan. Umuman, xususiy mulkchilik, shu jumladan, yerga bo`lgan xususiy mulkchilik tan olingan. Birovning xususiy mulkiga ko`z olaytirgan, unga zarar yetkazganlar iqtisodiy jihatdan jazolangan. Shunday qilib, eski Bobil podsholigi qonunlarida davlat tartiblashining va aholi iqtisodiy faoliyatini nazorat qilishning turli shakllari ko`zda tutilgan. Ular real iqtisodiy jarayonlarga, tovar-pul munosabatlarining rivojlanishiga, fuqarolar mulkini himoya qilishga o`zining ijobiy ta‘sirini ko`rsatdi. Shu bilan birga bu qonunlar Osiyodagi boshqa mamlakatlarda iqtisodiy fikrlarning rivojlanishida katta rol oynaydi