|
6-Mavzu: Mehnatga haq tо‘lash.
Reja:
Ish haqi tushunchasi va umumiy ta’rifi.
Ta’lim tizimidagi xodimlarning ish vaqti, dam olish vaqti va ish xaqi.
Ish haqi tushunchasi va umumiy ta’rifi.
Har bir xodim о‘z mehnati uchun ishbay yoki vaqtbay mehnat haqi olish huquqiga ega.
Mehnatga haq va tо‘lash va uning miqdori ish beruvchi bilan xodim о‘rtasidagi kelishuvga binoan belgilanadi. Lekin mehnat haqi qonun hujjatlarida belgilangan eng kam miqdordan oz bо‘lishi mumkin emas, uning eng kо‘p miqdori biron bir tarzda cheklanmagan.
Ish vaqtdan tashqari ishlarda, dam olish kunlari, bayram kunlardagi ishlar uchun kamida ikki hissa miqdorida haq tо‘lanadi. Mehnatga haq tо‘lash muddatlari jamoa shartnomasida belgilanadi va har yarim oyda bir martadan kam bо‘lishi mumkin emas. Odatda ish haqi xodim ishlayotgan joydan tо‘lanadi. Xodimning hoxishga binoan mehnat haqi uning omonat kassasidagi hisob varaqasiga yuborilishi mumkin. Mehnat qonunlarida xodimning roziligi bilan, agar roziligi bо‘lmasa, sudning qaroriga binoan mehnat haqidan ushlab qolinishi mumkin.
Mehnat qonunlarida har bir xodimning davlat yoki jamoat vazifalarini bajarayotgan vaqtida uning ish joyini saqlab qolinishi, kafolatli tо‘lovlar va kompensatsiya tо‘lovlari mavjud ekanligi kо‘rsatilgan. Bunday tо‘lovlar va kafolatlar xodim saylov huquqlarini amalga oshirish vazifalarini bajarish, harbiy burchni bajarish, surishtiruv, tergov organiga, sudga guvoh, jabrlanuvchi, eksport va boshqalarda ishtirok etishida amalga oshiriladi. Undan tashqari xodimga xizmat safari davrida va kо‘chib yurish bilan bog‘liq ishlardagi xarajatlari ham tо‘lanadi.
О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoniga binoan vaqti-vakti bilan ish haqi tо‘lash miqdorini oshirish masalalari inobatga olinib turadi. Masalan, 2008 yilning 16 noyabrdan boshlab о‘qituvchilar va о‘quv yurtlari muallimlarining, ilmiy xodimlarning ish haqi miqdorlarini oshirish tо‘g‘risida Prezident Farmoni 2008 yil 22 oktabrda e’lon qilingan. Bu Farmonga binoan 2008 yilning 16 noyabridan boshlab byudjet mablag‘lari hisobidan moliyalanadigan umumiy о‘rta ta’lim muassasalari о‘qituvchilarining, akademik litseylar va kasb-hunar kollejlari, oliy ta’lim muassasalari mualimlarining hamda ilmiy-tadqiqot muassasalari ilmiy xodimlarining ish haqi о‘rta hisobda 1,2 barobar kо‘paytirldi.
Xodim davlat yoki jamoat vazifalarini bajarayotgan vaqtda, masalan, saylov huquqini amalga oshirish, deputatlik vazifalarini bajarish, tibbiy-mehnat ekspertiza komissiyasi ishida ishtirok etish, harbiy burchni bajarish, qonunda kо‘rsatilgan boshqa ishlarga jalb etilishida, ish beruvchi uni ish joyini (lavozimini) saqlagan holda ishdan ozod qilishi shart. Bu davrda xodimning о‘rtacha ish xaqi saqlanib qoladi.
Xodimning xizmat safarlari (komandirovkalar) bu, xodimning ish beruvchi farmoyishiga kо‘ra ma’lum muddatga doimiy ish joyidan boshqa joyga xizmat topshirg‘ini bajarish uchun borishidir.
Bunday xodimning birinchidan, ish joyi saqlanib qoladi, ikkinchidan, ish haqi va sarflagan xarajatlar kompensatsiyasi xodimning asosiy ish joyida tо‘lanadi. Mehnat kodeksning 228-moddasiga binoan, homilador va о‘n tо‘rt yoshga tо‘lmagan bolasi bor ayollarni ularning roziligisiz xizmat safariga yuborish mumkin emas.
О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 10 iyuldagi “ PF- 3889 sonli “2007 yil 1 avgustidan boshlab ish haqi, pensiyalar, stipendiyalar va ijtimoiy nafaqalar miqdorini oshirish tо‘g‘risida”gi Farmonga binoan 2007 yilning 1 oktabrdan boshlab О‘zbekiston Respublikasi hududida eng kam ish haqining sakkiz baravariga ortiq bо‘lmagan о‘rtacha ish haqi inobatga olingan. Bunday Farmonlar yillar davomida e’lon qilinib kelinadi.
Fuqarolarning konstitutsiyaviy huquq va manfaatlarini ta’minlash, mulkchilik shakllaridan qat’i nazar korxonalar va tashkilotlar xodimlariga ish haqi о‘z vaqtida va tо‘liq tо‘lanishi uchun hо‘jalik yurituvchi subyektlarning javobgarligini oshirish masalasi qо‘yildi.
Tijorat banklari tegishli kafolat bilan, shu jumladan yuqori likvidli mol-mulk garovi asosida ish haqi tо‘lash uchun xо‘jalik yurituvchi subyektlariga kreditlar berilishi kо‘rsatilgan. Ta’kidlab о‘tilganki kreditlar о‘z vaqtida qaytarilmagan taqdirda garovga qо‘yilgan mol-mulk, qarz oluvchining roziligidan qat’i nazar, keyinchalik belgilangan tartibda uni sotish huquqi bilan tijort bankining mulkiga aylanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
