Termiz davlat universiteti botanika kafedrasi

15-LABORATORIYA MASHG’ULOTI

Nuklein kislotalarni umumiy va alohida miqdorini spektrofotometrik usullar bilan aniqlash


Nazariy qism. Nukleoproteidlar gidrolizi suyultirilgan sulfat kislota bilan qaynatilganda sodir bo’ladi. Bu jarayonni quydagi sxema orqali tasvirlash mumkin:

Nukleoproteidlar
OQSIL NUKLEIN KISLOTALAR
Polipeptidlar Mononukleotidlar



Aminokislotalar Nukleozidlar Fosfat kislota

Pirimidin Purin Pentoza

azot asoslari

Kerakli asbob va reaktivlar: 1) nukleoproteidlar cho’kmasi (avvalgi ishga qaralsin); 2) 5% sulfat kislota eritmasi; 3) kontsentrlangan sulfat kislota; 4) 10% o’yuvchi natriy eritmasi; 5) konsentirlangan ammiak (20-25%); 6) 1% mis sulfat; 6) 1% timolning spirtli eritmasi 7) kumush oksidining ammiakli eritmasi: 1-2% li kumush nitrat eritmasiga xosil bo’lgan cho’kma eriguncha kontsentrlangan ammiak eritmasi qo’shiladi; 8) molibden reaktivi: 3,75 g ammoniy molibdatini 50 ml suvda eritiladi va unga 32% nitrat kislota 50ml qo’shiladi (p_O=1,2). Tuzning to’liq erishi azot kislota qo’shilgandan keyin sodir bo’ladi.

Ishni bajarish tartibi.

Nukleoproteidlar cho’kmasi dumaloq tagli kolbaga solinadi, 5% sulfat kislota bilan yuviladi. Hammasi bo’lib 20-25ml eritma sarflanadi. Kolbani og’zini probka bilan yopib teskiri muzlatgichga ulab, astbestli setka ustiga qo’yib past olovda qaynatiladi. Qaynatish 1-1,5 soat davom etadi. So’ng olingan gidrolizat sovutiladi va qog’oz filtrdan filtrlab olinadi. Olingan filtrat bilan peptid bog’lariga, purin asoslariga, pentozaga va fosfor kislotasiga xos bo’lgan sifat reaksiyalari bajariladi.

Nukleoproteidlarni proteolitik parchalanishini ularning achitqidan ajratmagan holda ham o’tkazish mumkin. Buning uchun 1 g quruq achitqini dumaloq tagli kolbaga solib unga 30-40 ml 5% li sulfat kislota solinadi. Kolbani havo muzlatgichiga ulangan probka bilan yopamiz va past olovda 1-1,5 soat qaynatamiz. So’ng kolbani sovutib gidrolizatni filtrlaymiz.

9.1-rasm. Nuklein kislota va nukleotidning strukturaviy tuzilishi

Nukleoproteidlar gidroliz maxsulotlarini aniqlash.

Polipeptidlarni aniqlash. Filtratni bir qismi bilan (1-2 ml) biuret reaksiyasi o’tkaziladi (2 ml o’yuvchi natriy va 1-2 tomchi mis sulfat qo’shiladi).

Purin asoslarini aniqlash. 2 ml filtratga kontsentrlangan ammiak lakmus qog’ozi ishqoriy reaksiya ko’rsatguncha qo’shiladi va unga 1ml ammiakli kumush oksidi qo’shiladi. Bir necha daqiqadan so’ng purin asoslarining kumush tuzlari cho’kmaga tushadi.

Pentozalarni aniqlash. Pentozalarning timol va kontsentrlangan sulfat kislota bilan reaksiyaga kirishishi yotadi. Sulfat kislota pentozalarning degradatsiyasiga va furfurol hosil bo’lishiga olib keladi. Furfurol timol bilan birgalikda qizil rangli birikma (kondensat maxsuloti) hosil qiladi.

1 ml filtratga 2-3 tomchi 1% timolni spirtdagi eritmasini qo’shamiz, keyin ehtiyotkorlik bilan probirka devoridan 1 ml kontsentrlangan sulfat kislotani quyamiz. Suyuqligimizda qizil rang hosil bo’ladi.

Fosfor kislotasini aniqlash molibden reaktivi bilan sariq kristalik ammoniyning fosforli molibden oksidi cho’kmasini hosil qilishga asoslangan:

N₃RO₄+12(NH₄)₂MoO₄+21NNO₃ (NN₄)₃PO₄·12MoO₃+21NH₄NO₃+12H2O

1-2 ml filtratga teng hajmda molibden reaktivi qo’shib, 2-3 daqiqa qaynatiladi. Natijada ammoniyning sarig’ rangli fosforli molibden oksidi hosil bo’ladi. Bu birikma uzoq vaqt turganda cho’kmaga tushadi.

NAZORAT SAVOLLARI

1. 
   Nukleozid tushunchasiga ta’rif bering?
   
2. 
   Pentozlarga xos qanday sifat reaksiyalari bor?
   
3. 
   Purin asoslarini aniqlashda qanday reaktivlardan foydalaniladi?