Termiz davlat universiteti botanika kafedrasi «biotexnologiya»

Kerakli asbob-uskunalar:
kerakli jihoz, asbob-uskunalar, ishlash prinsipi, ishni 
bajarish tartibi, ushbu uslubiy qo’llanmadan olinadi. 
Laboratoriya ishi bajarishda guruh 3 ta guruhchaga ajratiladi va ularga quyidagi 
topshiriq beriladi. 
Nazariy qism:
“Chiqindisiz texnologiya” atamasini birinchi marta N.N. Semenov va 
I.V. Petryanov-Sokolov 1956-yilda kiritgan. U nafaqat mamlakatimizda, balki chet 
elda ham keng tarqaldi. Bu atama 1984 yilda Toshkentda Birlashgan Millatlar 
Tashkilotining Yevropa Iqtisodiy Komissiyasi (YEEK) qarori bilan mustahkamlangan.
Hozirgi paytda “chiqindisiz va kam chiqindili texnologiyalar” atamalari
o`rniga “toza yoki birmuncha toza texnologiyalar” atamalari ham qo`llaniladi.
Chiqindisiz texnologiya – insoniyat ehtiyojini qondirish maqsadida bilimlar,
2-guruhchaga 
sanoat 
chiqindilarini 
aniqlash, 
ularni 
o’zlarining 
bilimi 
doirasida qayta 
ishlash usullari 
va iqtisodiy 
ko’rsatkichlari
ni aniqlash 
topshiriladi.
1-guruhchaga 
qishloq 
xo’jalik 
chiqindilarini 
aniqlash, 
ularni 
o’zlarining 
bilimi 
doirasida qayta 
ishlash usullari 
va iqtisodiy 
ko’rsatkichlari
ni aniqlash 
topshiriladi.
3-guruhchaga 
xonadonlardan 
chiqadigan 
chiqindilarni 
aniqlash, 
ularni 
o’zlarining 
bilimi 
doirasida qayta 
ishlash usullari 
va iqtisodiy 
ko’rsatkichlari
ni aniqlash 
topshiriladi. 

---

usullar va vositalarining amalda tadbiq etish, tabiiy resurslardan va energiyadan
samarali foydalanish ta`minlash va 
atrof – muhitni muhofazalashdir.
Chiqindisiz texnologiya – mahsulot ishlab chiqarishning shunday samarali usuliki,
unda “xomashyo - ishlab chiqarish – iste`mol qilish – ikkilamchi xomashyo res
urslari” siklida xomashyolardan va energiyadan unumli va kompleks ravishda qo`lla- 
niladi va tabiiy atrof-muhitga yetkazilgan har qanday ta`sir 
uning normal holatidan chiqara olmaydi. 
Ushbu ta`rifda 3 ta shart mavjud:
1. Chiqindisiz ishlab chiqarish negizini inson tomonidan ongli ravishda tashkil etil-
gan varostlangan moddalarning texnogen aylanishi tashkil etadi.
2. Xom-ashyo tarkibida mavjud bo`lgan barcha komponentlardan samarali
foydalanish va energiya resurslari potencialidan to`liq foydalanishning
majburiyligi.
3. Chiqindisiz texnologiyaning tabiiy atrof-muhitga va uning normal ishlashiga
ta`sir etmasligi. 
Tabiiy "chiqindisiz ishlab chiqarish" ga misol qilib, tabiiy ekotizimlar - birgalikda 
yashovchi organizmlarning barqaror agregatlari va bir-biri bilan chambarchas bog'liq 
bo'lgan yashash sharoitlarini keltirish mumkin. Ushbu tizimlarda moddalarning to'liq 
aylanishi amalga oshiriladi. Albatta, ekotizimlar abadiy emas va vaqt o'tishi bilan 
rivojlanadi, lekin ular odatda shunday barqarorki, hatto tashqi sharoitdagi ba'zi 
o'zgarishlarni ham engishga qodir. 
Chiqindisiz ishlab chiqarishni belgilashda ishlab chiqarilgan iste'mol mahsulotlarining 
xususiyatlariga cheklovlar qo'yadigan va ularning sifatiga ta'sir qiluvchi iste'mol 
bosqichi hisobga olinadi. Asosiy talablar - ishonchlilik, chidamlilik, qayta ishlash 
tsikliga qaytish yoki ekologik toza shaklga o'tkazish imkoniyati. 
Chiqindisiz texnologiya quyidagi jarayonlarni o'z ichiga oladi: 

xom ashyoni uning barcha tarkibiy qismlaridan foydalangan holda kompleks 
qayta ishlash va chiqindisiz yoki eng kam miqdorda mahsulot olish; 

qayta foydalanishni hisobga olgan holda yangi mahsulotlarni yaratish va 
chiqarish; 

foydali mahsulotlar olish uchun chiqindilarni, oqava suvlarni, sanoat 
chiqindilarini qayta ishlash; 

ifloslangan havo va chiqindi suvlarni tozalashning progressiv usullaridan 
foydalangan holda yopiq sxemali texnologik tizimlar va gaz va suv ta'minotining yopiq 
tizimlari; 

Shu majmua ichida xom ashyo va chiqindilarning moddiy oqimlarining yopiq 
texnologiyasiga ega hududiy-ishlab chiqarish majmualarini (TPK) yaratish. 
Kam chiqindili texnologiya - chiqindisiz ishlab chiqarishni yaratishning oraliq bosqichi 
bo'lib, xomashyo va materiallarning kichik qismi chiqindiga ketadi va tabiatga zararli 
ta'siri sanitariya me'yorlaridan oshmaydi. 
Biroq mavjud texnologiyalarni kam chiqindi va chiqindisiz ishlab chiqarishga 
o‘tkazish fan va texnikaning eng yangi yutuqlaridan foydalanishga asoslangan juda 
murakkab texnologik, konstruktorlik va tashkiliy vazifalarning katta majmuasini hal 
qilishni taqozo etadi. Bunday holda, quyidagi tamoyillarga amal qilish kerak. 

---

Aerob va anaerob mikroorganizmlar oqova suvlarda uchraydigan organik 
materiallardan tozalash xususiyatiga ega.