Termiz davlar universiteti tabiiy fanlar fakulteti botanika kafedrasi

 
Pigmentlarning optikaviy xususiyatlari
Xlorofill o‟zi yutgan nurlari qaytarish, ya‟ni fluoressensiya xususiyatiga ega. 
Bu esa xlorofill molekulasining qo‟zg‟algan holatdan qayta tinchlik holatiga o‟tishi 
bilan bog‟liqdir. Fluoressensiya xlorofillda fotokimyoviy aktivlik borligini 
ko‟rsatadi. Xlorofillning bu xususitini biz uning spirtdagi eritmasidan yorug‟lik 
nurlarini o‟tkazib spektroskop orqali kuzatib aniqlashimiz mumkin (15-rasm).
15-rasm. Spektroskop.
 
a) Xlorofillning fluoressensiyasi; 
a) spektroskop; b) pigment qo’yilgan 
probirka. 
Spektroskopda xlorofill yutgan spektr nurlari o‟rni qoramtir bo‟lib ko‟rinadi. 
Xuddi shu yo‟l bilan boshqa pigmentlarning ham spektr nurlarini yutish 
xususiyatini ko‟rish mumkin. Kuyida ko‟rib chiqiladigan ishlarda xlorofillning 
fluoressensiya xususiyatini va xlorofill, karotin, ksantofil pigmentlarining 
yorug‟lik spektr nurlarini tanlab yutish xususiyatlari bilan tanishiladi. 
Xlorofillning fluoressensiya xususiyati bilan tanishish uchun probirkadagi 
pigmentlarning spirtdagi eritmasidan yorug‟lik o‟tkazib, eritmaning yashil rangini 
kuzatamiz. So‟ngra pigmentli probirkani aks etgan yorug‟likda ko‟ramiz, bunda 
xlorofill qizil rangda ko‟rinadi. Chunki yorug‟lik spektridan xlorofill molekulasi 
asosan qizil nurlarni yutadi. Bu ko‟rinish fluoressensiya deyiladi va xlorofillning 
yuksak fotokimyoviy aktivligini ko‟rsatadi. 
b) Pigmentlarning spektr nurlarini tanlab yutishi 
Pigmentlarning bu xususiyatini o‟rganish uchun spektroskop avval shtativga 
mahkamlanib, quyosh nuriga yoki stol lampasining nuriga qaratilib qo‟yiladi. 
Spektroskopdagi ko‟zga ko‟rinadigan yetti xil nur aniq ko‟rinmasa, 
spektroskopning tirqishini katta yoki kichik qilish yo‟li bilan to‟g‟rilanadi. So‟ngra 
Kraus usulida ajratilgan probirkadagi pigmentlar eritmasi spektroskop oldiga 
qo‟yiladi. Oldin benzin qavatidagi xlorofill pigmentlarining yutgan nuri, so‟ngra 
spirt qavatidagi ksantofillarning yutgan nuri kuzatiladi. Karotin pigmentining 
yutgan nurini aniqlash uchun sabzidan olingan eritmadan foydalaniladi yoki 
sovunlanish reaksiyasi o‟tkazilgan probirkadagi eritma ishlatiladi. 
Umuman, xlorofill spektroskopda ko‟rinadigan qizil, sariq pigmentlar 
(ksantofill) va karotin ko‟k-binafsha nurlarni yutganligi ko‟rinadi. Olingan natijalar 
quyidagi jadvalga yoziladi.