Termiz agrotexnologiyalar va

Iqtisodiy qism
Ilashish muftalarining asosiy parametrlarini hisoblashdan asosiy maqsad, burovchi momentni uzatish uchun kerak bo'lgan asosiy 324 5.8. M uftaning asosiy o‘lchamlarini aniqlash. Uning yeyilishi va qizishini tekshirish oMchamlami aniqlashdan iborat. Muftaning quyidagi ko'rsatkich va oMchamlari hisoblanadi: 1) Ishqalanadigan disk yuzasining oMchamlari va soni; 2) MoMjallangan burovchi momentni uzatishga imkoniyat yaratuvchi disklarning bosish kuchi; 3) Ishqalanadigan disk yuzalariga yoki ustqo'ymaga ta sir etuvchi solishtirma bosim, mufta shataksiragandagi solishtirma ish va mufta ishlagandagi qizish; 4) Mufta asosiy detallarining mustahkamligi; 5) Muftani ishga soluvchi yuritmalar va uning detallari. Muftaning asosiy oicham lari uzatilishi mumkin bo'lgan momentdan bir oz kattaroq moment bo'yicha hisoblanadi. Bunga sabab m uftaning disklarini yo g ‘ bosganda. ishqalanish yuzalari yedirilganda yoki disklarni bosish prujinalarining bikirligi kamayganda motorning burovchi momenti m a’lum qiymatgacha kamayishi mumkin. Yuqoridagi mulohazalardan kelib chiqsak. ishqalanish muftasi tomonidan uzatilishi kerak bo'lib hisoblangan moment quyidagi ifodadan aniqlanadi: bunda P - muftadagi ishqalanish zaxirasi koeffitsiyenti; M,„ - motorning tirsakli validagi burovchi moment. /uQ-\shq 5.24-rasm. Muftani hisoblashga oi(J sxema 325 Traktorlarning muftalarini hisoblashda, motorning burovchi momenti Mm- motorning nominal momenti M n ga teng qilib olinadi. Transport traktorlarining doimiy qo‘shilgan ilashish muftalari uchun /? = 1,5...2,5; Qishloq xo'jalik traktorlarining doimiy yoki muvaqqat qo'shilgan va badal (kompensatsion) prujinalarga ega bo'lgan ishqalanish muftalari uchun f3 = 2,5...3,5; muvaqqat qo'shilgan ilashish muftalar uchun [3 = 3,5...4,5. Hisobiy ishqalanish momenti disklarni bosish kuchi 0 orqali quyidagicha ifodalanadi (5.23- rasm): Mx = (3 ■ Mm = n Q- R„.r ■ i (5.4) bu yerda: // - ishqalanish koeffitsiyenti, uning qiymati turli materiallar uchun 5.1-jadvaldan tanlanadi; Ror - ishqalanuvchi yuzadagi ishqalanish kuchlarining teng ta'sir etuvchisi joylashgan aylananing o'rtacha radiusi (ishqalanuvchi yuzalarning o'rtacha radiusi); i -- ishqalanishda ishtirok etuvchi juft yuzalarining soni. Keltirilgan tenglikdan foydalanib motor momentini uzatish uchun zarur bo'lgan diskning bosish kuchini topamiz. 5.1-jadval Turli ishqalanuvchi materiallar uchun ishqalanish koeffitsiyenti va joiz bosim Material Ishqalanish koeffitsiyenti Joiz bosim, MPa Quruq ishqalanish h o i (moyda) ishqalanish Quruq ishqalanish ho'l (moyda) ishqalanish Cho'yan yoki po'lat 0,154- 0,18 0,03-:- 0,07 0.24 0,25 1,0 Raybest 0,3 4 0,4 - 0,1540,25 - Asbokauchuk 0,4 4 0,5 0,1 ' 0,12 040,2 0,3 Asbobakelit 0.354 0,45 0.1 4 0 . 12 0,140,3 0.3 Metallkeramika 0,4 4 0,5 0,1 4 0.12 0.440,6 3 gacha Ishqalanish koeffitsiyenti и ni tanlashda ishqalanuvchi sirtlarning materiali va ishqalanib qizish harorati, ishqalanuvchi yuzalarning 326 holati va oMchamlari hamda ularning о 'zaro sirpanishidagi nisbiy tczligi ko'zda tutiladi. Amaliy hisoblashda, ishqalanish koeffitsiyenti faqat ishqalanuvchi sirtlar materialiga bogMiq qiymati shartli ravishda tanlanadi (5Л -jadval). Ishqalanish kuchlarining teng ta'sir etuvchisi joylashgan aylananing o ‘rtacha radiusi R . 3 R r bu yerda: R] va R2 ishqalanuvchi yuzalarning mos ravishda ichki va tashqi radiuslari. Amaliy hisoblarda o'rtacha radius quyidagi formuladan aniqlanadi (bunda 2 ...3 foiz xatoga yoM qo'yilishi mumkin): R = * ± * 1 or 2 U stqo'ymaning ichki diametri Z)i =(0,5.. ,0,7)D2 yoki ichki radiusi /?i=(0,5...0,7)i?2- Hisoblab topilgan D2=2R2 va D\=2R\ Iarni davlat standartlarida keltirilgan oMchamlar bilan solishtirib, hisoblangan diametrlarga yaqin boMgan standartlashtirilgan ustqo’ymaning oMchamlari qabul qilinadi. Agar loyihalanayotgan mufta yangi bo'lib. undagi disklar soni nomaMum boMsa, u holda yangi muftaning nechta diskka ega ekanligini topish quyidagicha amalga oshiriladi. Buning uchun (5.4) formuladagi bosish kuchi О ni solishtirma bosim orqali ifodalaymiz: Q = F -q, bu yerda: F - ustqo'ymaning bir tomonidagi yuzasi F = b-in-Ri,r, bunda b - ustqo'ymaning kengligi b = R2 - R/\ q - ishqalanuvchi yuzalardagi solishtirma bosim F ning ifodasini yuqoridagi formulaga qo'ysak, 0 = b - 2 tc ■ • q . О ning hisoblangan qiymatini (5.4) formulaga qo'yib, mufta uchun zarur bo'lgan disklar sonini topamiz: , = ___ /''•'/• ____ ^ •2лr ■/?,;, ■ i ] ■ f.t Muftalardagi disklar sonini topishda quyidagi tavsiyalardan foydalanish mumkin: I.A gar muftaning tuzilmasi maMum boMsa, u holda muftadagi ishqalanuvchi juft sirtlar soni quyidagi tenglikdan topiladi: 327 i = m + n -1, bu yerda m va n mos ravishda muftadagi yetakchi va yetaklanuvchi disklar soni. 2. Muftalar ustida olib borilgan tajribalaming ko'rsatishicha, agar loyihalanayotgan muftadagi hisobiy ishqalanish momenti Mx < 700 Nm bo'lsa, u holda muftani bir diskli, agar Mx > 700 Nm bo'lsa, ikki diskli qilib olish maqsadga muvofiq bo'ladi. Muftaning kerakli oichamlari va disklar soni topilgandan so'ng, uning ishlash qobiliyati ya’ni yeyilishga chidamliligi tekshiriladi. Buning uchun dastlab ustqo‘yma yuzasidagi solishtirma bosim aniqlanadi. Ustqo'yma yuzasidagi solishtirma bosim, ishqalanuvchi juftlik materiallari uchun mo'ljallangan joiz solishtirma bosimdan kam bo'lishi kerak (5.1-jadvalga qarang). Ishqalanish muftasining yeyilishga chidamliligini faqat ishqalanuvchi yuzalardagi solishtirma bosim bilan baholash yetarli emas. Mufta ishlayotganda uning ishqalanuvchi yuzasida murakkab jaravonlar kechadi. Kichikroq vaznli traktorda (ishqalanish yuzasidagi bosim miqdori bo'yicha) yaxshi ishlagan mufta katta vaznli traktorga o'rnatilganda yomon ishlashi mumkin. Buning sababi tekshirilganda ma'lum bo'ldiki. katta vaznli traktorlar o'rnidan tezlik bilan qo'zg'alganda muftada shataksirash ro'y berib ustqo'ymalar tez yeyiladi. Shuning uchun loyihalanayotgan mufta nafaqat solishtirma bosimi bilan, balki ishlayotganida uning yuzalarida hosil bo'ladigan shataksirash ishining miqdori bilan ham baholanishi kerak. Traktor agregati o'rnidan qo'zg'alayotganda muftaning shataksirash darajasi uning ishlash qobiliyatini bildiradi. Shuning uchun traktor agregati o'rnidan q o 'zg'alganda uning muftasidagi shataksirash ish in i aniqlash muhim ahamivatga ega: bu yerda: co„ - motor tirsakli valining burchak tezligi; J d - motordagi maxovik va boshqa aylanma, ilgarilanma-qaytma (O' A = (5.6) harakatlanuvchi detallarning (porshen, val va h. k.) muftaning yetakchi valiga keltirilgan umumiy inersiya momenti; J, - traktor agregatining xuddi shu valga keltirilgan inersiya momenti. Tadqiqotlarga binoan J d = 1,2/,„ deb qabul qilish mumkin (bu yerda Jm - maxovikning inersiya momenti kg-nr). Maxovikning inersiya momenti J,„=mm (bu yerda m m - maxovikning massasi, Dm - maxovikning diametri). Traktor agregatining inersiya momenti ekvivalent massa va shu massa bilan almashtirilgan massa kinetik energiyalarining tengligi shartidan topiladi (bunda agregatning aylanuvchi massalari ta'sirini e’tiborga olmaslik 5% xatoga olib kelishi mumkin): bu yerda ma = ni, +m4 - traktor agregatining massasi, m, - traktoming va mq - qishloq xo'jalik mashinasining massalari; r,. - traktor yetakchi g'ildiragining radiusi; u, - transmissiyaning eng yuqori tezligini ta'minlovchi uzatmasining uzatishlar soni. Traktor bilan birga ishlovchi qishloq xo'jalik mashinasining massasi ni quyidagicha hisoblash mumkin: bu yerda - traktoming transport ishlarini bajarishda eng yuqori uzatmasi ulanganda ilgakdagi tortish kuchi: f 4 - tuproqning tirkalma mashinaning harakatiga qarshilik koeffitsiyenti; g - erkin tushish tezlanishi. Muftadagi disklarning ishqalanish yuzasi bir xil bo'Iganligi sababli shataksirash ishining aniqlangan mutlaq qiymati ularning yeyilishga chidamliligini bildirmaydi. Shu tufayli qiyosiy natijalarni olish uchun muftaning shataksirashidagi solishtirma ishi cl a n foydalaniladi: bu yerda: F, - birgina ishqalanuvchi sirtning yuzasi; / - ilashish muftasidagi ishqalanuvchi juft sirtlar soni. p f)] 11 mm 329 Ustqo'ymadagi ishqalanuvchi birgina sirtning yuzasi quyidagicha hisoblanadi: F, = [o,785 ■ (DI - D; - d 2 ■ k)J- Sx bu yerda: d - ustqo‘ymada parchinmix kallagi joylashgan yumaloq o'viqning diametri, m; к - ustqo'ymada parchinmix o'tkaziladigan teshiklar soni; Sx - ustqo'ymada havo almashinishi uchun mo'ljallangan ariqchalar yuzasi, m". Puxta ishlaydigan к Ж muftalarda solishtirma ishning miqdori [/]=(500...600) — у . Metall keramikadan tayyorlangan ustqo'ymali ilashish muftalarida shataksirash solishtirma ishi taxminan ikki marotaba katta bo'lishi mumkin. Muftaning ishqalanib yeyilishga chidamliligini tekshirish bilan bir vaqtda uning qizishi ham tadqiq etiladi. Bir diskli muftalarda bosuvchi disk, ko'p diskli muftalarda esa o'rtadagi ustqo'ymasi bo'lmagan po'lat disklar ko'proq qiziydi. Mufta bir marotaba ishga solinganda undagi detallar haroratining o'sishi quyidagi formuladan aniqlanadi: = (5.7) С ■ mg bu yerda у - mufta qiziganda uning detallaridan ajralib chiqayotgan umumiy issiqlik miqdorining qizishi tekshirilayotgan detaining qizishiga sarflangan ulushi; С - detal materialining issiqlik sig'imi; mg- qizishi tekshirilayotgan detaining massasi. Mufta har gal ishga solinganida, uning qizishi [д/] =10°... 15° dan oshmasligi lozim. Mufta qayta-qayta ishga solinganda uning detallaridagi mutloq qizish esa 200°... 300° dan oshmasligi kerak. Mazkur detaining qizishi uchun ketgan issiqlik ulushi: bu yerda id - qizishi aniqlanadigan diskning ishqalanuvchi yuzalari soni; muftalardagi ishqalanuvchi juft yuzalar soni. Ustqo'ymaning o'rta hisobda ishlash vaqtini ushbu formuladan aniqlanish mumkin: 7’ = (49,2 4 5 2 , 7 ) 1 0s • [hey\ F ■ jj K, ■ [hn\L„ , soat (5.8) 330 bu yerda: [л j - disk ustqo‘ymasi inateriali uchun joiz chiziqli yeyilish; F, - ustqo‘ymadagi ishqalanuvchi yuza; A's - ustqo‘yma materialidan yasalgan namunani sinash sharoitining haqiqiy ish sharoitiga mos kelmasligini hisobga oluvchi koeffitsiyent; [/;„] - namuna materiali uchun joiz chiziqli yeyilish; l u— traktoming bir soatlik ishida muftadagi ishqalanish (shataksirash) ishining o'rtacha miqdori. Agar muftaning yeyilishga chidamliligi va qizishga bardoshliligi tekshirilayotganda disklardagi ishqalanishning solishtirma ishi va qizish darajalari joiz qiymatlardan oshib ketsa, u holda loyihalanayotgan ilashish muftasining oMchamlari o ‘zgartirilib, uning ishlash qobiliyatini ifodalovchi parametrlari qaytadan tekshiriladi