Термиз – 2022 Мавзу: Эволюцион назария фанига кириш. Эволюцион назариясининг курси, мазмуни ва вазифалари

Органик оламнинг иккинчи ажойиб хоссаси организмларнинг тузилиши ва ҳаёт фаолиятига кўра теварак атроф муҳитига мослашганлигидир. Масалан, шимолий ўлкаларда яшайдиган ҳайвонлар оқ рангда, чўл зонасидаги ҳайвонлар ер рангида эканлиги, балиқ тузилишига кўра сув муҳитига, қушлар эса ҳаво муҳитига мослашганлиги бунга яққол мисолдир.
Органик олам қотиб қолмаганлиги, ўзгариши тўғрисида бир қанча назариялар вужудга келиб, бу назарияларга кўра, органик оламнинг эволюцияси бирор омилнинг таъсири натижасидир. Органик оламнинг эволюцияси организмларнинг такомиллашишга интилиши (Ж.Б. Ламарк), алоҳидаланиши (Вегенер), мутацион ўзгарувчанлик (де Фриз), муҳитга нисбатан адекват мослашувчи ўзгарувчанлик (Т.Д .Лисенко) асосида амалга ошади, деган ғоялар шулар жумласидандир.
Эволюцион назария органик дунёнинг тарихий тараққиёт қонуниятларини ўрганади. Бу фаннинг номи XIX аср ўрталарида ҳайвонот ва ўсимликларнинг эволюцияси тўғрисида изчил таълимот яратган машҳур инглиз олими Ч.Дарвин шарафига қўйилган. Дарвиннинг буюк хизмати шундан иборатки, у “Ҳайвон ва ўсимликларнинг турларини ҳеч нарса билан боғланмаган, таъсодифий пайдо бўлган, “худо яратган” ва ўзгармайдиган деб қарашга хотима берди ва турларнинг ўзгарувчанлигини ва улар ўртасидаги ирсиятни исбот қилиб, биологияни биринчи марта ўлароқ тамомила илмий асосга қўйди”.

Эволюция назарияси фани органик оламнинг келиб чиқиши, тарихий тараққиёти ва уни идора этишнинг умумий қонунияларини ўргатадиган фандир. Эволюция назарияси ҳақиқий илмий эволюцион таълимотдир. Эволюция тарихий тараққиёт бўлиб, қайтарилмайдиган жараёндир. Масалан, астрономияда планеталар ва юлдузлар эволюцияси, геологияда ер эволюцияси, биологияда эса органик дунё эволюцияси тўғрисида фикр юритилади. Эволюция сўзи лотинча-эволутио-яъни бошлаган жараённинг ўсиши, ёйилиши, кенгайиши, тарқалиши каби маънони билдиради. Бу терминни биринчи марта Швецариялик олим Ш. Бонне (1720-1793) томонидан 1762 йилда фанга киритилган ва эмбриология масалалари учун қўлланган.