Terminlarning yasalishi. Mutaxasislikka oid so'z va terminlarning yasalishi

Birikma terminlar ko‘proq terminologik xarakterda bo‘ladi va u birikma holida bir tushuncha beradi. Unda hokim bo‘lak tushuncha mohiyatini bildirib, tobe bo‘lak uniig nimaga xosligini belgilaydi yoki ma’noni mo‘ljallangan tushuncha hajmigacha toraytirib ifoda etishga xizmat qiladi. Masalan, agrar masala birikma terminsining ma’no mohiyati masala so‘zidan anglashiladi. Uning aniklovchisi esa uning nimaga taalluqniligini ko‘rsatib kelgan. Yana melodiy yil, qamara yil, muchal yili birikma terminlarida birikma ma’nosi mohiyati yil so‘zida ifoda topgan. U to‘rt fasl vaqtiga teng. Lekin unga aniqlik kiritish uchun aniqlovchi berilgan. Aniqlovchi aniqlanmishdan anglashilgan vaqtning aniq belgilanishida ahamiyat kasb etadi. Melodiy yil 365-366 kundan, qamara yil 354 kundan, muchal yili esa 365 kunu qancha soat va daqiqadan iborat bo‘ladi.

Birikma terminlar ma’nosi xoh u terminologik xarakterda bo‘lsin, xoh terminologik xarakterda bo‘lmasin, albatta, nomlovchili xususiyatini o‘zida saqlaydi. Bu uning nomlovchi ma’nosi ham hokim bo‘lakdan, ham tobe bo‘lakdan tarkib topganligi bilan izoxlanadi. Birikma terminlar asosan ot turkumida ekanligi bilan diqqatga sazovordir. Bu birikma terminlar esa asosan terminlardan iborat. Masalan, aylanma harakat, yo‘nalma harakat, ayirish belgisi, analitik geometriya kabi birikma terminlar matematik, yetti og‘ayni, somon yo‘li, andromeda tumshig‘i kabi birikma terminlar astronomik, absolyut monarxiya, demokratik hokimiyat, agrar masala, vaziri akbar kabi birikma terminlar siyosiy terminlardir

Shularga o‘xshash yana terminologik bo‘lmagan chin arafa, yolg‘on arafa, tashviqot nuqtasi, katta maslahatchi, ilmiy xodim, ichki ishlar kabi birikma terminlar o‘zbek tilida ot turkumiga oid lug‘aviy birliklar ichida ko‘plab uchraydi. Birikma terminlar so‘z turkumi nuqtai nazaridan, aytilganiday, chegaralangan emas. U sifat turkumida ham ko‘plab uchraydi. Masalan, avzoyi buzuq, amri mahol, arzon-garov, arki namokob kabi birikma terminlarni ko‘rsatish mumkin. Bunday birikma terminlarning hokim bo‘lagi sifat turkumiga mansub bo‘lib, tobe bo‘lagi ot turkumida ham, sifat turkumida ham bo‘lishi mumkin. Yuqoridagi birikma terminlarning 1- va 2-sida tobe bo‘lak ot, keyingi ikkitasida esa sifatga oiddir. Birikma terminlar fe’l turkumida ham uchraydi.