Tergovgа qаdаr tekshiruv orgаnlаri tushinchаsi vа fаoliyati

---

TERGOVGА QАDАR TEKSHIRUV ORGАNLАRI TUSHINCHАSI VА FАOLIYATI

© O`zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi Yong`in xavfsizligi instituti - 2021

TERGOVGА QАDАR TEKSHIRUV ORGАNLАRI

TUSHINCHАSI VА FАOLIYATI

   Tergovga qadar tekshiruv deganda, jinoyat protsessida jinoyatlarni dastlabki

tergov  qilishning  shakllaridan  biri  tushuniladi.  U  jinoyatchilikka  qarshi  kurash

vazifalarini  bajarishga  qaratilgan  boʼlib,  protsessual  xususiyatga  ega.  Bu  shuni

bildiradiki, tergovga qadar tekshiruv organlarining tergov oʼtkazish tartibi Jinoyat-

protsessual  kodeks  bilan  tartibga  solinadi,  surishtiruv  davomida  olingan  faktik

maʼlumotlar esa jinoyat ishi boʼyicha daliliy ahamiyat kasb etadi.

   Tergovga  qadar  tekshiruv  JPKning  391-moddasida  koʼrsatilgan  organlarning

faoliyati boʼlib, quyidagi maqsadlarda amalga oshiriladi: 1) jinoyatning oldini olish

yoki unga yoʼl qoʼymaslik; 2) dalillarni toʼplash va saqlash; 3) jinoyat sodir etishda

gumon  qilinganlarni  ushlash  va  yashiringan  gumon  qilinuvchilarni,  hamda

ayblanuvchilarni  qidirib  topish;  4)  jinoyat  tufayli  yetkazilgan  moddiy  ziyon

qoplanishini  taʼminlash  uchun  kechiktirib  boʼlmaydigan  tergov  harakatlarini

yuritish.

     Shu  bilan  birga,  qonunda  tergovga  qadar  tekshiruv  vaqtida  sodir  etilgan

jinoyatning  holatlarini  aniqlashga  yordam  beradigan  tergov  harakatlari  (soʼroq

qilish, koʼzdan kechirish, tintuv oʼtkazish, guvohlantirish, ekspertiza tayinlash va

oʼtkazish,  eksperimentlar  va  h.k.)  oʼtkazish  nazarda  tutilgan.  Tergovga  qadar

tekshiruv  organlari  yoki  surishtiruvchilar  va  tergovchilar  jinoyatni  ochish  va

aybdorlarni  fosh  etish,  yetkazilgan  zararning  qoplanishini  taʼminlash,  jinoyat

sabablari va uning sodir etilishiga imkon bergan sabablarni aniqlash va bartaraf

etish  maqsadida  muayyan  izchillikda  amalga  oshiriladigan  ushbu  harakatlar

majmui, shuningdek ular qabul qiladigan protsessual qarorlar dastlabki tergovning

mazmunini tashkil qiladi. Koʼp hollarda surishtiruv organlari «kechiktirib boʼlmas»

deb ataluvchi tergov harakatlarini oʼtkazadilar.

  Taʼkidlash joizki, JPKda kechiktirib boʼlmas «tergov harakatlari» tushunchasi ham,

ularning roʼyxati ham berilmagan. Bunday roʼyxat ilgari amalda boʼlgan JPKning 97-

moddasida mavjud edi. Ish holatlariga koʼra har qanday tergov harakati muayyan

vaziyatda kechiktirib boʼlmas ahamiyatga ega boʼlishi mumkinligi sababli amaldagi

JPKda  ilgari  boʼlgan  qoida  takrorlanmadi.  Yangi  qabul  qilingan  qonunda  bu

masalani yechimini topish lozim deb oʼylaymiz. Tergovga qadar tekshiruv organlari

–  jinoyat  sodir  etilganligiga  doir  axborot  kelib  tushganligi  munosabati  bilan

tergovchilar  kabi,  protsessual  faoliyatni  amalga  oshirishga  vakolatli  boʼlgan

organlar  hisoblanadi.

 Oʼzbekiston  Respublikasida  Tergovga  qadar  tekshiruv  quyidagilar  tomonidan

amalga  oshiriladi:  1)  ichki  ishlar  organlari;  2)  harbiy  qismlar,  qoʼshilmalarning

komandirlari, harbiy muassasalar va harbiy oʼquv yurtlarining boshliqlari — ularga

boʼysunuvchi  harbiy  xizmatchilar,  shuningdek  oʼquv  mashqlari  oʼtkazilayotgan

vaqtda harbiy xizmatga majburlar tomonidan sodir etilgan jinoyatlarga doir ishlar

boʼyicha;  Oʼzbekiston  Respublikasi  Qurolli  Kuchlari  xodimlarining  xizmat

majburiyatini  bajarish  bilan  bogʼliq  jinoyatlari  yoki  qism,  qoʼshilma,  muassasa

yoxud oʼquv yurti joylashgan yerda sodir etgan jinoyatlariga doir ishlar boʼyicha; 3)

davlat xavfsizlik xizmati organlari — qonunga koʼra ularning yuritishiga berilgan

ishlar boʼyicha; 4) Oʼzbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi jazoni ijro etish

tizimini boshqarish organlarining boshliqlari, jazoni ijro etish koloniyalari, tarbiya

koloniyalari,  tergov  hibsxonalari  hamda  turmalarning  boshliqlari  —  shu

---