Temuriylar davri tarixi tarixshunosligi reja temuriylar davlatlari davrida tarixiy bilimlar. Mirzo Ulug`bekning «Tarixi arba’i ulus»

8. Amir Temur va Temuriylar davri hozirgi davr tarixchilari asarlarida.

Istiqlol tufayli milliy qadriyatlarimizga, buyuk avlodlarimizga munosabatimiz tubdan o`zgardi. Squ nuqtai nazardan qaraganda, tarixiy mavzudagi bir qator o`rinlar bugungi dunyoqarashlarga muvofiq kelmasdan qoldi.

Keyingi o`n yillikda Sohibqiron Temurbek siymosiga qiziqish har qachongidan kuchaydi, bir qator tarixiy badialar, dramatik asarlar, teatr tomoshalari paydo bo`ldi. Bo`riboy Ahmedovning «Amir Temur» nomli kitobi, Muhammad Alining «Sarbadorlar» tarixiy romani, O.Yokubovning «Fotihi muzaffar yoxud bir parivash asiri» tarixiy dramasi, Abdulla Oripovning «Sohibqiron» dramasi, To`ra Mirzoning «Amir Temur», «Amir Temur va To`xtamishxon», dramatik asarlari dunyoga keldi.
Ayniqsa, ulug` bobokalonimiz 666 yilligi munosabati bilan u haqida va Temurbek hamda temuriylar davri to`g`risida kitoblar kuchayib boraverdi. Yozuvchi Yevgeniy Berdikovning «Buyuk Temur» roman-xronikasi 1995 yilda «O`kituvchi» nashriyotida nashr etildi<sup>10</sup>.
Hozirgi davr tarixshunosligida Sohibqiron haqida ilmiy tadqiqot ishlari ham bajarila boshladi. Mana shunday tadqiqotchilar haqida «Turkiston» gazetasining 1996 yil 15 may sonida ma`lumot bosilib chiqdi. «Turkiston» 1996 yil 15 may.
Erkin A`zam o`g`li Azimov buyuk bobokalonimiz Amir Temurning siyosiy faoliyatlariga bag`ishlangan «Amir Temurning davlatni boshqarish siyosati» mavzuidagi doktorlik dissertatsiyasini yozib tugatgan bir paytda hayotdan ko`z uymdi.
Bu izlanishda Amir Temur kadrlar siyosatining yana ibratli tomoni o`sha vaqtda hech bir davlatda bo`lmagan va tarixda kamdan kam uchraydigan lavozi, «Adolat» amiri lavozimini ta`sis etilishidir. Bu lavozim o`z mavqei bo`yicha vazirlar darajasida bo`lgan. Adolat amiri har el va har shaharda sipoh bilan raiyat orasidagi urf-odatlar, rasm-rusumlar oqibatida kelib chiqadigan janjalli ishlar, nizom masalalarni tinch, tushuntirish yo`li bilan hal qilgan.
1999 yilda O`zbekiston tarixi Davlat muzeyining katta ilmiy xodimi, tarix fanlari nomzodi Irpon To`xtievning: «Temur va temuriylar sulosalasining pul-moliya siyosati va ularning tangalari nomli ilmiy asari Eron Islom Respublikasining «Buuyk Oyatullo al-Azami» nashriyotchiligi hukmiga havola etildi»¹¹.
2006 yilda Moskvadagi «EKSMO» nashriyoti sohibqiron Amir Temur haqida «Donishmandlik antologiyasi» nomli kitob chiqardi. Rus tilidagi yangi nashr to`rt qismga bo`lingan bo`lib, u sharqshunos olim V.A.Panovning «Shark hukmdorlari» nomli maqolasi bilan boshlanadi. Kitob nashrida ayrim juz`iy nuqsonlar ham ko`zga tashlanadi<sup>12</sup>.
Bu kitoblar orasida Mixail Arnol’dovning «Bir mahoraba tarixi» nomli maqolasining ham nashr etilganini aytib o`tmoqchimiz¹³.
Uuqorida nomlari zikr etilgan asarlar orasida akademik B.Ahmedovning «Amir Temur kitobi o`zining monumentalligi bilan ajralib turadi. Unda Sohibqiron Temur hayoti va faoliyati barcha bosqichlarda berilgan. Shu jihatdan bu kitob Salohiddin Toshkandiyning «Temurnoma»siga yaqin turadi. Lekin Salohiddin Toshqandiy o`z kitobini rivoyatlar va xalq romanlari asosida yaratgan bo`lsa, Bo`riboy Ahmedov tarixiy manbalar asosida yaratgan.
Xullas, ulug` bobomiz Amir Temur siymosi jahon tarixida va mamlakatimiz tarixshunosligida hali ko`plab asarlarni tasvirlash uchun materiallar beradi.