Temuriylar davlati

Amir Temurning Movarounnahrdagi birlashtirish siyosati boshlangan edi. U Amudaryo va Sirdaryo oralig‘ida turgan yerlarni o`ziga bo`ysundirib, o`ziga itoat ettirdi. Farg‘ona, Shosh viloyatlarini o`z tasarrufiga kiritish unga qiyin bo`lmadi. Sirdaryoning quyi oqimidagi Oltin O`rdaga qarashli erlarni egallashda u bu erlardagi ichki sulolaviy urushlardan foydalandi.
Amir Temur Xorazmni ham qaytadan Movaraunnahrga kiritishga intildi. 1372-yilda Husayn Sufi Amir Temurga boj to`lamasdan, buning ustiga Sohibqiron tomonidan yuborilgan elchiga shunday javob berdi: “Men mamlakatni qilich bilan fath etganman, shuning uchun ham uni faqat qilich bilan olish mumkin”.
O`sha yili Amir Temur Xorazmga qo`shin tortib keladi. Urganchga borish uchun Qiyot shahri orqali o`tish kerak edi, bu shahar bir oz qarshilik ko`rsatgandan keyin Temur qo`shini tomonidan ishg‘ol qilinadi. Qiyotning qo`ldan ketishi Xusayn Sufiga kuchli ta’sir ko`rsatadi. U Amir Temur bilan yarashishga, uni talablarini bajarishga rozi bo`ladi. Lekin ayrim hokimlar Amir Temurning tez baland martabaga erishishini ko`rolmay Husaynni unga qarshi gij-gijlay boshladilar. Husayn ularning yordamiga ishonib Amir Temurga qarshi chiqadi, ammo uning tomonidan tor-mor etiladi. Shundan so`ng Husayn Urganch qal’asiga berkinadi va tezda vafot etadi. Uning o`rniga akasi Yusuf So`fi (1372) hokimiyatga keladi va Amir Temur bilan yarash shartnomasi tuzadi. Lekin u yarash shartlarini xiyonatkorona buzib, Amir Temur qaytib ketgandan keyin Qiyot shahrini bosib oladi va unga qarshi ochiqdan-ochiq dushmanlik harakatlariga o`tadi. Shundan so`ng Amir Temur Xorazmga ikkinchi marotaba yurish qilishga majbur bo`ladi. (1373-1374-y.). Ammo bu harbiy to`qnashuvgacha bormaydi, chunki Yusuf Amir Temurga tavba qilib yarash shartlarini so`zsiz bajarishga va’da beradi. Bu ikkinchi yurish natijasidan Janubiy Xorazm Amir Temur davlati tarkibiga kiradi.
1374-yildan keyin Amir Temur Xorazmga uch marotaba yurish qildi. Buning sababi Oltin O`rda xoni To`xtamishning Xorazmga da’vosi tufayli edi.
1387-1388-yillarda To`xtamish, Amir Temurning Movaraunnahrda yo`qligidan foydalanib, Xorazmga hujum qildi. Xorazm hokimi bo`lgan Sulaymon So`fini Amir Temurga qarshi qo`zg‘olon ko`tarishga undadi. Sulaymon So`fi bunga rozi bo`ldi. Bu voqealar Amir Temurni 1388-yili Xorazmga yana yurishga majbur etdi. Temur Urganchni ishg‘ol qildi va sufiylar sulolasini tugatdi.
Shu vaqtdan buyon Xorazm Amir Temur davlati tarkibiga, keyin esa Temuriylar davlati tarkibiga kirgan. Shunday qilib, Yettisuvdagi va Sirdaryo etaklaridagi yerlardan tashqari, Turkiston yerlarining hammasi Amir Temur qo`liga o`tdi.
Amir Temurning harbiy yurishlari tarixda “uch yillik” (1386-1388) “besh yillik” (1392-1396) “yetti yillik” (1399-1405) urushlar deb nom olgan. Temur 1381 yilda Hirotga yurish qiladi. Bu davrda Hirotni kurdlar sulolasi boshqarar edi. Ularning hukmdori G‘iyosiddin Pir Ali Temurga qattiq qarshilik ko`rsatmadi. Lekin 1383 yilda Hirotda qo`zg‘olon ko`tarildi. Qo`zg‘olon bostirildi va kurdlar sulolasi qulashi bilan sarbadorlarning so`nggi hokimi bo`lgan Ali Muayyod ixtiyoriy suratda o`z yerlari va hokimiyatini Temurga topshirdi. XIV asrning 80-yillari o`rtasiga kelib butun Xuroson Amir Temur ixtiyoriga o`tdi. “Uch yillik” urush davrida Amir Teur Ozarbayjon, Tabriz, Mozandaron, G‘ilonni bo`ysundiradi. Shundan keyin u Kavkazga yurish boshlab, Tiflis, Arzirum va Van qal’asini egalladi.
Shunday qulay payt kelganidan, ya’ni Amir Temurning Erondaligidan foydalangan To`xtamish Movaraunnahrga Qamariddin etakchiligida qo`shin yubordi.