Temperaturada

P2.5.2.1


LD Physics leaflets

Issiqlik haqida ta’limot

Gazlarning kinetik nazariyasi

Gaz qonunlari

DOIMIY TEMPERATURADA GAZ BOSIMINING HAJMGA BOG’LIQLIGI (BOYL-MARIOTT QONUNI)

Doimiy temperaturada ideal gazning pV diagrammalari

Nazariy ma’lumotlar

Ideal gazning holati uchta o’lchanadigan miqdorlar: bosim, temperatura, hajm orqali to’liq ifodalanadi. Bu uch miqdor orasidagi munosabat asosiy gaz qonuni bilan aniqlanadi:

pV =νRT , (1)
bu yerda r – bosim; V - hajm; T – temperatura; ν – ideal gazning moldagi miqdori; R - universal gaz doimiysi (8,31 Dj/(Kmol).
Agar miqdorlardan biri- bosim, hajm yoki temperatura doimiy qolsa, qolgan ikki miqdorni bir biridan mustaqil tarzda o’zgartirib bo’lmaydi. Masalan, doimiy temperaturada quyidagi ko’rinishdagi Boyl-Mariott qonuni bajariladi:
pV = const (2)

Mazkur tajribada bu qonun gazli termometr yordamida tasdiqlanadi. Gazli termometr shisha kapillyardan tashkil topgan bo’lib, uning bir uchi ochiq. Havoning ma’lum miqdori kapillyar ichida simobning ^{tomchisi bilan zich berkitiladi. Tashqi p}0 ^{bosimda, kapillyar ichidagi havo V}0 ^{hajmga ega.}

Xona temperaturasida dastaki (qo’l bilan yurgiziladigan) nasos yordamida havoni so’rib olish, ^{havo ustunida r}0 ^{+Δr bosim hosil bo’lishiga olib keladi, bu yerda r}0 ^{– tashqi bosim. Simobning tomchisi ham} havo ustuniga bosim beradi:
^pHg ^{= ρ}Hg ^ghHg ^{, (III)
bu yerda ρ}Hg ^{=13,6 g/sm3 – simobning zichligi, g=9,81 m/c2 – erkin tushish tezlanishi; h}Hg ^{– simob} tomchisining balandligi.
Gazli termometrdagi havo ustunidagi umumiy bosim quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:
^{p = p}0 ^{+ Δp + p}Hg ^{. (IV)} Qamalgan havo hajmi V bosim p bilan aniqlanadi. Hajm V havo ustunining balandligi h bilan kapillyar A ko’ndalang kesimining yuzasi orqali quyidagi formuladan hisoblanishi mumkin:
_𝑑2
𝑉 = 𝜋 ∙ ₄ ∙ ℎ,
bu yerda d = 2,7 mm kapillyarning ichki diametri.