Temirbeton va tosh konstruksiyalari

Binolarni konstruktiv sxemasini tartiblash (komponovkalash) masalalariga:  

1. Ustun to`rini tanlash va binoning ichki o`lchamlarini aniqlash  

2. Tomni  tarkiblash 

3. Binoni harorat bo`lma (blok) larga ajratish  

4. Binoni fazoviy bikirligini ta`minlash uchun bog’lovchilar sxemasini tanlash; 

Binoning  ichki  o`lchamlarini  va  ustun  to`rini  tanlash.  Konstruktsiyalarining  o`lcham 

to`rlar sonini qisqartirish maqsadida turli hajm-tarhiy echimlar umumlashtirilib, unifikatsiyalash 

(bir  xilikga  keltirilgan)  ustun  to`ri  (LxB)  temirbetondan  barpo  etiladi.  Ko`priksimon  kran 

bo`lmagan binolar uchun 12x6 18x12 24x12 m da, bino balandligi H≈3,6…14,4 m har 1,2 metrda 

(modulida);  ko`priksimon  krani    bo`lgan  binolar  uchun  18x12  m,  24x12  m,  30x12  m  da  bino 

balandligi N≈8,4…18 m har 1,2 metrda ustun to`ri ishlab chiqarish (2-rasm). 

Ustun to`ri  ishlab chiqarish texnologiyasi asosida bo`ladigan jarayonga bog’lanib, texnik- 

ihtisodiy tahlilash natijasiga tanlanadi. 75% bir qavatli ishlab chiqarish binolarni 18x12m va 24x12 

m ustun to`riga ega. 18x30 metrli ravoq ustun qadami 12 m qo`llab ishlab chiqarish texnologik 

jarayonga  moslab  kerakli  darajada  foydalanish  maydonini  samarali  ishlatish  va  montaj  soni 

birligini qisqartirishga imkon ochadi. 

Bundan  ortiq  ustun  to`ri  qurilish  konstruktsiyasini  qimmatlashishini  ishlab  chiqarish 

maydonii  bo`yicha  olingan  iqtisodiy  samaradorlik  yoki  boshqa  texnologik  jihatlarining 

boshqalarga  nisbatan  yuqoriroq    ahamiyatli  (xizmat  qilish  qulay)  bo`lgan  hollarda  o`rinli  deb 

hisoblanadi. Masalan: 24x12 m dan 24x24 m ga o`tishda qurilishni 4…7% qimmatlashishiga va 

4% maydon tejaladi. 

Agar,  binoga  osma  transport,  havo  o`tkazish  tarmoqlari,  osma  ship  kabilar  qo`llansa, 

rigellar  qadami  qo`shimcha  harajat  hisobidan  tayinlanadi.  Bu  hollarda  rigellar  qadami  6  m 

iqtisodiy jihatdan samarali hisoblanadi. Binoning sinchi elementlarni maksimal to`rlarga ajratishni 

(tipizatsiyalashni)  ta`minlash  uchun  ko`ndalang  va  bo`ylama  koordinatsion  o`qlarga  quyidagi 

bog’lanish qabul qilingan: 

1.  CHetki  qator  ustunlarini  bo`ylama  koordinatsion  o`qlarga:  a)  nolli  bog’lanish  – 

ko`priksimon kran bo`lmagan binolarda (V=6...12 m) ko`priksimon krani bor bo`lgan 

binolarda ustun qadami B=6 m, Q≤ 30 t, H≤16,2 m; b) 250 mm li bog’lanish – B=6 m, 

Q > 30 t, H > 16,2 m va qolgan hollarda B≥12 m; 

---

“Temirbeton va tosh konstruksiyalari” fanidan ma’ruza matni 

4  

  

 

 

2-rasm. Bir tipga (bir xilga) keltirib konstruktiv sxema echimi  unifikatsiyalangan bir qavatli yig’ma 

temirbeton sinchli sanoat binolari: a) – kransiz binolar:  5 t. gacha ko`tarishga qodir osma transport jiqozi 

bo`lgan va osma jihozi bo`lmagan kransiz binolar;  b) – 50 t. gacha ko`tarishga qodir bo`lgan ko`prikli 

krani bo`lgan binolar.