Tema: Zatlar almasiwi. Bir neshe tiykarli karbon kislotalar

Ayırım wákilleri. Qumırsqa kislota H-COOH to'yingan bir tıyanaqlı kislotalardıń eń ápiwayı wákili. Ol birinshi ret qızıl qumırsqalardan ajıratıp alınǵan, sonıń menen birge kóplegen ósimlikler (qichitqi ot, arsha aǵashı ), qan hám muskul quramında da boladı. Laboratoriya sharayatında xloroformga suyultirilgan sıltı tásir ettirib qumırsqa kislota alınadı :

Cianid kislota gidrolizlanganda da qumırsqa kislota payda boladı :

HCN + 2HOH = HCOOH + NH₃
Házirgi waqıtta texnikada qumırsqa kislota alıwdıń birden-bir usılı joqarı temperaturada o'yuvchi natriyga uglerod (II)-oksid tásir ettiriw bolıp tabıladı:
NaOH + CO = HCOONa
Qumırsqa kislota ótkir hidli, ashshı dám, suw menen hár qanday koefficientte aralasatuǵın reńsiz suyıqlıq. Dúzilisi tárepinen bir tıyanaqlı to'yingan kislotalardan parıq etedi. Molekulası quramında aldegid gruppanıń bar ekenligi sebepli, ol ayriqsha tómendegi ayrıqshalıqlardı kórinetuǵın etedi:
a) qumırsqa kislota gúmis oksidiniń ammiakdagi eritpesi tásirinde ańsat oksidlenip, karbonat angidrid hám suw payda etedi.

b) qumırsqa kislota jaqsı qaytarıwshı bolıp tabıladı, ol sulema eritpesi menen qızdırılǵanda simo metalına shekem qaytarıladı :

v) qumırsqa kislota koncentrlangan sul fat kislota tásirinde uglerod (II)-oksid hám suwǵa bóleklenedi:
HCOOH = CO + H₂O
g) qumırsqa kislotanıń natriyli duzı 4000 C ge shekem tez qızdırılǵanda vodorod ajralıp shıǵadı hám natriy aksalat payda boladı :

Palmitin C15 H31 COOH hám stearin C17 H35 COOH kislotalar tábiyaatda eń kóp tarqalǵan joqarı molekulyar kislotalar bolıp, ayırım to'yinmagan kislotalar (olein) menen birge ósimlik hám haywan maylarınıń tiykarǵı bólegi bolǵan glicerin efiri jaǵdayında ushraydı. Palmitin hám stearin kislotalar qospası maylardı gidroliz etip alınadı. Olar ta'msiz hám hidsiz, suwda derlik erimeytuǵın qattı elementlar bolıp tabıladı.

Joqarı molekulyar karbon kislotalardıń duzları sabınlar dep ataladı. Sol kislotalardıń kál tsiydi, magniylı duzları suwda erimeydi. Qattı suwda sabın juwıw ózgesheliginiń azayıwǵa sebep de áne sol duzlardıń payda bolıp, shókpege túsiwi bolıp tabıladı:

Sintetik juwıw quralları joqarı molekulalı spirtler menen kislota quramalı efirlarning natriy duzları esaplanadı.