Tema; Voleybol sport do’geregine oqiwshilardi tan’law usillari, metodları ha’m olar menen shinig'iw o’tkeriw metodikası

II. BOB. Voleybolg’a tanlaw o’tkeriw
2. 1. Tańlaw haqqında túsinik
Tańlaw dep arnawlı bir tarawdıń yamasa iskerlikte joqarı nátiyjelerge erise alıw múmkinshilikleri ámeldegi kisilerdi saralap alıw procesine aytıladı.
“Sport tańlawi” - bul arnawlı bir sport túri boyınsha úzliksiz ótkeriletuǵın oqıw shınıǵıwları, sonday-aq jarıslar menen baylanıslı bolǵan naǵız ózi
Processlerde joqarı nátiyjelerge erise alatuǵın perspektivalı balalardı ızlep tabıwǵa múmkinshilik jaratatuǵın kóp jıllıq pedagogikalıq procesi bolıp tabıladı. Tańlawdı maq-sadga uyqas shólkemlestiriw, balalar daǵı nasliy hám turmıs dawamında ózlestirgen háreket qábiletleri, psixik páziyletleri hám de funksional múmkinshiliklerin obiektiv bahalaw, voleybolga bolǵan uqıp hám bolajaq uqıp belgilerin anıq boljaw ushın túrli normativ test (shınıǵıwlar ) lar kompleksinen paydalanıw ádet kórinisine kirgen.
Sport tańlawı kóp jıllıq sport tayınlıǵı menen tıǵız baylanıslı bolıp, sport ilmiy tájriybelerin ózlestiriwdiń dáslepki basqıshıgadan baslap eń joqarı basqıshında, yaǵnıy milliy terme jámáátleri iskerliginde de ámelge asıriladı.
“Tańlaw” túsinigi óz ishine “múnásiplik”, yaǵnıy insandı bir tarawǵa (málim iskerlikke) uqıpı boyınsha jarawı yamasa jaramaslıǵı máselesin kiritedi. Bul degen sóz insan tekǵana óz múmkinshilikleri (qáddi-qáwmeti, fizikalıq sapaları, psixik qásiyetleri hám t.b. ) menen arnawlı bir iskerlikke (kásibi, jumısqa, sportqa hám t.b. ) uyqas keliwi kerek, bálki naǵız ózi iskerlik usı insan klientine múnásip bolıwı maqsetke muwapıq bolıp tabıladı (emotsiya, aktivatsiya, motivatsiya máseleleri). “Tańlaw” termini óz quramına taǵı sportqa tiyisli “shamalov” túsinigin kiritedi. Shamalaw - bog'chalarda, mekteplerde hám sport mektepleriniń baslanǵısh gruppalarında ámelge asırılıwı múmkin. Tuwrı shamalaw tárbiyashınıń uqıpına, onıń bilimi hám tájiriybesine baylanıslı. Balanıń nasline, turmıs tárizi kórsetkishlerine qaray shamalaw da itibarlı áhmiyetke iye.
2. 2. Tańlawdı ótkeriw basqıshları
Sport tańlawı - kóp jıllıq pedagogikalıq process bolıp tabıladı. Kóp jıllıq sport tayınlıǵı sisteması óz mánisi hám maqsetine qaray kóp jıllıq sport tańlawın
óz ishine aladı hám usı processni 4 basqıshda ámelge asırıwı talap etedi:
I. Dáslepki tańlaw - (7-14).
II. Sportshılardı oyın qánigelikligine (funksiyasına ) saralovchi arnawlı tańlaw
III. Joqarı jámáátlerge tańlaw (18-20 ).
Iv. Terme jámáátlerge tańlaw.
Kóp jıllıq sport tayınlıǵı sistemasında tańlaw procesin shólkemlestirilgen tártibi 12 rasmda berilgen.
Balalardı dáslepki tańlawǵa tayarlaw mektep sharayatında dene tárbiyası oqıtıwshı tárepinen ámelge asıriladı, oqıwshılar programma tiykarında hám bahalaytuǵın shınıǵıwlar, háreketli xalıq oyınları járdeminde saralanishi múmkin. Usı saralovchi qurallar áyne voleybol oyınınıń mánisine asa jaqın bolıwı maqsetke muwapıq. Bunday qurallar usınıs etilgen ádebiyatlarda keń kórsetilgen. Dáslepki tańlawǵa tayarlaw processinde oqıwshılar úzliksiz medicinalıq kórikten ótip turıwları shárt. Bul ilaj qanshellilik sapalı hám nátiyjeli ámelge asırılsa, sonshalıq sport mekteplerinde uyushtiriladigan tańlawdı sapa dárejesi joqarı boladı.
Dáslepki tańlaw. Dáslepki tańlaw ádetde 3 basqıshda ámelge asıriladı :
I basqısh. Úgit-násiyat jumısların uyushtirib, oqıwshı balalardı qızıqtırıw, tartıw (sáwbet, lekciyalar ótkeriw, voleybol jarısları haqqında filmler kórsetiw). Kórgezbeli jarıslar uyushtirish, belgili sportshılar qatnasıwında sáwbetler ótkeriw.
II-basqısh. Bahalaytuǵın shınıǵıwlar, háreketli hám xalıq oyınları járdeminde dáslepki tańlaw - qabıl ótkeriw (qáddi-qáwmet kórsetkishleri, fizikalıq sapalardıń rawajlanǵanlıǵın apparatlar járdeminde anıqlaw hám taǵı basqa ). Fizikalıq rawajlanıw hám fizikalıq tayarlıq boyınsha belgilengen normativ kórset-kichlar 11-kestede sáwlelendirilgen.
III-basqısh. Baslanǵısh tayarlıq I jıllıq úyretiw dáwirinde balalardı arnawlı sapaları, texnikalıq-taktik ilmiy tájriybeleri, qábiletleri hám múmkinshiliklerin bahalaw. Olardı nasliy páziyletlerin úyreniw. Texnikalıq hám taktik tayarlıq boyınsha tańlaw ótkeriw.
Voleybol menen shuǵıllanıwǵa múnásipligi. BO'SMga qabıllaw qánige-tárbiyashı ushın oǵada juwapkerli ilaj bolıp tabıladı. Bul ilajnı ámelde hámme kórsetkishlerdi bir-birine salıstırıwlay biliw, voleybol oyınınıń mánisine jaqın kórsetkishke iye bolǵan balalardı parıqlay alıw, sport túrine zárúr qábiletlerdi ajrata biliw úlken áhmiyetke iye esaplanadı. Usınıń menen bir qatarda tańlaw nátiyjelerine kóre qabıllaw haqqında úzil-kesil juwmaqqa keliw jónsiz, ámeldegi kórset-kichlarni itibarǵa alǵan halda saralovni dawam ettiriw dárkar.
Úzliksiz tańlaw (saralov) hám oyın funksiyaların (qánigeliklerin) belgi-lash. Joqarı maman voleybolchilarni tayarlawda usı basqısh ilajları sheshiwshi áhmiyetke ılayıq. Álbette úzliksiz tańlaw -saralov hám de balalardı mu-ayyan oyın qánigeliklerine múnásipliklerin anıqlaw kóp jıllıq sport tayın -garligining barlıq basqıshlarında ámelge asırıp barıladı. Bul másele, ásirese, oqıw -trenirovka hám rawajlanıwlashtiruv gruppalarında bólek áhmiyetke iye boladı. voleybol menen shuǵıllanıwǵa tańlaw tiykarında qabıllaw procesin kúsheytiw maqsetinde ámeldegi tańlaw qurallarına qosımsha etip saylanǵan sport túri ózgeshelikin “itibarǵa” alǵan yamasa arnawlı qánigelestirilgen xalıq háreketli oyınlarından paydalanıw tańlawdı jáne de “taza”, maqsetli ámelge asırıw imkaniyatın jaratıp baradı. Tańlaw arnawlı testler tiykarında ótkeriledi (12-keste). Sport oyınları túrleri (voleybol, gandbol, futbol hám t.b. ) boyınsha túrli jıllarda baspadan shıǵarılǵan BO'SM programmalarına muwapıq dáslepki tayın -erlik gruppalarına qabıllawda balalardıń jası, shuǵıllanatuǵınlar sanı, gruppalar sanı túrlishe berilgen. Mısalı, 1982-jılda Yu. D. Jeleznyak, K. A. Shvets, N. v. Dolinskayalar avtorlıǵında baspadan shıǵarılǵan BO'SM programmasında 10, 11, 12 jaslı balalar ushın dáslepki tayarlıq gruppalarına qabıllaw boyınsha normativ test kriteryaları berilgen. Gruppa daǵı shuǵıllanatuǵınlar sanı 15 kisi, háptelik shınıǵıwlar kólemi 8 saat, jıllıq shınıǵıwlar kólemi 416 saat muǵdarında berilgen.
Lekin, 2009 -jılda Yu. D. Jeleznyak, A. v. Chachin, Yu. P. Siromyatnikovlar avtorlıǵında baspadan shıǵarılǵan BO'SM programmasında bolsa sport -salamatlandırıw toparına qabıl etiletuǵın balalar jası 6 -8, shuǵıllanatuǵınlar sanı 15, háptelik shınıǵıwlar kólemi 6 saat, jıllıq shınıǵıwlar kólemi 312 saat dep belgilengen.
Dáslepki tayarlıq toparında bul kórsetkishler 9 jas, 15 dana, 6 saat,
312 saat muǵdarlirida qabıl etilgen.
Basqa sport oyınları túrleri boyınsha paydalanılıp atırǵan programmalarda da joqarıda belgilengen normativ kórsetkishler bir-birinen keskin parıq etedi.
Sport to'garaklari hám BO'SMlarga tańlaw ótkeriwde balalar jası, shuǵıllanatuǵınlar sanı hám basqa kórsetkishlerge standart hám bir tártipte Yondashilmasa, qollanılatuǵın júklemeler normaın anıqlaw, olardı kólemin fizikalıq hám funksional múmkinshilikler dinamikasına muwapıq “tolqınsimon” principte asırıwda saldamlı biopedagogik qátelerge dus keliw múmkin. Sonlıqtan, kóp jıllıq sport trenirovkasi processinde bunday unamsız jaǵdaylar júzege kelmewi ushın sport to'garaklari hám BO'SMlarga qabıllawda balalar gruppaların A. G. Xripkova tárepinen siyasiy gruppalastırılgan tómendegi jas gruppaları tiykarında dúziw maqsetke muwapıq :
1-gruppa - 5-6 jas ;
2-gruppa - 7-8 jas ;
3-gruppa - 9 -10 jas ;
4-gruppa - 11-12 jas ;
5-gruppa - 13-14 jas ;
6 -gruppa - 15-16 jas ;
7-gruppa - 17-18 jas.
Mámleketimizde engizilgen “Alpomish” hám “Barchinoy” arnawlı test sınaqları da naǵız ózi siyasiy gruppalastırılgan sistemaǵa tiykarlanǵan.
Sport to'garaklari, BO'SMlarga tańlaw ótkeriw, qabıllaw hám de tayarlıq gruppaların dúziwde biojismoniy tárepten progressiv qáliplesken kishi jas daǵı bala (shuǵıllanatuǵın ) úlken jas toparına ótkeriliwi múmkin. Tańlaw ótkeriwdiń tártibi, usılları, normativ testleri hám quralları 13-súwret hám de 14-kestede keltirilgen.
Juwmaqlaw

Bul kurs jumisi dawaminda voleybol oynina oqiwshilardi tan’law ham shinig’iwlar o’tkeriw tuwrali ken’nen tu’sinik aldim. Voleybol qaǵıydalari Olar bul sporttıń mánisin quraytuǵın qaǵıydalar hám parametrler kompleksinen ibarat ; Bul qaǵıydalar, onı qóllaw waqtında májburiy bolıp tabıladı, sebebi olar sport jarısı waqtında tártip hám ​​intizomni saqlawǵa múmkinshilik beredi.

Bul qaǵıydalar arasında Olar bir jámáátte tek altı qatnasıwshı bolıwı kerekligini, oyın maydanınıń keńligi 9 metr hám uzınlıǵı 18 metr bolǵan tórtmuyush bolıwı kerekligini hám maydandıń eki tárepin ajıratıp turatuǵın tor maksimal bálentligi 2, 24 ke teń bolıwı kerekligini aytıp atır. metr hayallar jámáátleri ushın hám er adamlar jámáátleri ushın 2, 43 metr.
Túpkiliklileri qaǵıydabuzarlıqlardı qadaǵalaw etedi hám jámáátlerge ım-ishara -belgiler kórsetedi. Olar oyındıń baslanıwın baslasadı, onı toqtatıw da múmkin.
To’reshi xatkeri esap betasini júrgizedi.
Sızıq arbitri oyın dawamında kort belgilerine ámel etiliwin qadaǵalaw etedi.
To’reshi buyrıqları ushın signallar qol hám kartalar járdeminde kórsetiledi. Eger arbitr bir qolı menen ım-ishara -belgi kórsetsa, ol signal qaysı mánzilde jaylasqan jámáát tárepine tuwrı keledi.