Tema; Voleybol sport do’geregine oqiwshilardi tan’law usillari, metodları ha’m olar menen shinig'iw o’tkeriw metodikası

1. 1. Shınıǵıwdıń maqseti hám wazıypaları
Dene tárbiyası hám sport millet genofondini qáliplestiriw hám bárkámal áwladtı tárbiyalawda kepillikli faktor retinde barǵan sayın oqıwshı jaslardıń kúndelik turmıs tárizine sińip barıp atır. Tálim mákemeleriniń oqıw jobaları quramına ǵárezsiz pán retinde kiritilgen voleybol shınıǵıwları oqıwshı jaslardıń fizikalıq hám funksional múmkinshiliklerin asırıw, sawlıgın bekkemlew, turmıslıq zárúr háreket ilmiy tájriybelerin qáliplestiriw, ulıwma hám arnawlı fizikalıq sapalardı tárbiyalaw, texnikalıq-taktik hám oyın ilmiy tájriybelerine úyretiw, ruwxıy -materiallıq, etikalıq hám psixologiyalıq páziyletlerdi kámal taptırıwda oǵada zárúrli áhmiyetke iye esaplanadı. Dene tárbiyası shınıǵıwınıń tiykarǵı maqseti «jismoniy mádeniyat» hám onıń strukturalıq baǵdarları (dene tárbiyası, sport, fizikalıq hám funksional tayarlıq, fizikalıq sapalar hám taǵı basqa ) haqqında dáslepki bilim beriw, turmıslıq zárúr háreket ilmiy tájriybeleri hám kónlikpelerdi qáliplestiriw, tiykarǵı fizikalıq sapalardı tárbiyalawdan ibarat. Óz salamatlıǵı hám fizikalıq qudıretin bekkemlew oqıwshı jaslardıń tekǵana jeke jumısı, bálki bul juwapkershilik olardıń jámiyet aldındaǵı minneti ekenligin sanasına sıńırıw oqıtıwshı tárepinen sheshiletuǵın zárúrli máselelerden biri bolıwı kerek. Bul maqsetke erisiw jetkinshekti «katta» turmısqa tayarlaw, bolajaq kásiplik iskerlikti nátiyjeli shólkemlestiriw, turmıs qıyınshılıqların jeńip ótiw hám Ózbekstan Qurallı Kúshleri safida áskeriy xızmetti sharapatlı menen ótew etiw múmkinshiligin jaratadı.
Dene tárbiyası sabaǵınıń wazıypaları joqarıda belgilengen maqsetlerden kelip shıqqan halda den sawlıqtı bekkemlew, ulıwma hám arnawlı fizikalıq sapalardı rawajlandırıw, arnawlı bir sport túri (voleybol) ga tán háreket ilmiy tájriybeleri texnikasına úyretiw hám de sport ıntızamın qáliplestiriw, raxibin húrmet qılıw sezimin oyatıw, shıdamlılıq, dıqqat hám bayqaǵıshlıq sıyaqlı páziyletlerdi tárbiyalawdan ibarat.
from-to.uz:
1. 2. Sabaqtıń dúzilisi hám mazmunı
Voleybol boyınsha ótkeriletuǵın dene tárbiyası sabaǵı, sonday-aq
voleybol sabaǵı 3 bólekten dúziledi.
1 bólim - tayarlaw 10 -12 minutaǵa teń bolıp, óz ishine sinfni shólkemlestiriw (saflanish, gezekshi oqıwshın oqıtıwshına qatnas haqqında informaciya beriwi, sabaqWazıypaları menen tanıstırıw ), sap shınıǵıwları, ulıwma hám arnawlı shınıǵıwlardı kiritedi. Sabaqtı tayarlaw bóleginde beriletuǵın shınıǵıwlar sol sabaqtı maqset wazıypaların sheshiwge qaratılǵan bolıwı kerek. Tayarlaw shınıǵıwları dene teń salmaqlılıqın saqlaw, qáddi-qáwmetti qáliplestiriw, júriw, juwırıw, sekrew, kúsh, operativlik, shaqqanlıq, shıdamkorlik hám mayısqaqlıq sapaların tárbiyalawǵa qaratnadı. Sabaqtıń tayarlaw bólegi oqıwshılar organizmin «qizitish» jáne onı funksional tárepten sol sabaqtıń tiykarǵı bólegine tayarlawdan ibarat. Sabaqtıń bul bólegin ótkeriw kúshi daslep ólpeń asırılıp, sol bólekti ortasından taǵı páseytiwtirilishi kerek.
Tiykarǵı bólim 30 -35 minuta dawam etedi. Usı bólekte sabaqtı tiykarǵı maqset hám wazıypaları yechiladi. Texnikalıq-taktik ilmiy tájriybeler ózlestiriledi. Onıń ushın uyreniletuǵın oyın ilmiy tájriybelerine tiyisli eliklew hám top menen atqarılatuǵın shınıǵıwlar qollanıladı. Ilmiy tájriybelerge úyretiw hám olardı qáliplestiriw jalǵız tártipte yamasa kishi gruppalar hám barlıq oqıwshılar qatnasıwında ámelge asıriladı. Bul bólekte úyretiw procesi aste kúshda, jetilistiriw procesi bolsa úlken tezlikte keshiwi kerek.
Juwmaqlawshı bólim 3-5 minuta dawam etedi. Bul bólektiń maqseti oǵada aste kúshda atqarıw etiletuǵın bulshıq etlerdi bosanıwtiruvchi hám nıqlastırıwshı shınıǵıwlar hám de milliy háreketli oyınlar járdeminde charchoqni saplastırıw, organizmdiń funksiyaları hám jumıs qábiletin qayta tiklewge qaratıladı.
Sabaq dawamında fizikalıq sapalardı tárbiyalaw, háreket (texnikalıq-taktik) ilmiy tájriybeleri texnikasına úyretiw hám olardı jetilistiriw túrli pedagogikalıq usıllar járdeminde ámelge asıriladı. Bul usıllar tómendegilerden ibarat :
- túsindiriw;
- kórsetiw (kórsetiw);
- arnawlı bir ilmiy tájriybeni bólimlerge bolıp úyretiw;
- ilmiy tájriybeni tolıq halda aste hám úlken tezlikte úyretiw;
- qaytarıw ;
- oyın usılı ;
- jarıs usılı hám taǵı basqa.

Úyretiw processinde, bunnan tısqarı, xoshametlew hám jazalaw, ishontirish sıyaqlı usıllar da orın aladı.

Hár bir usıldı qóllawda ayriqsha qurallar (shınıǵıwlar ) den paydalanıladı.
Voleybol boyınsha ótkeriletuǵın dene tárbiyası sabaǵı juwmaǵında, kópshilik jaǵdaylarda, oqıw oyını ótkeriledi. Bunday oyınlardı ótkeriw dawamında oyın qaǵıydaların ózlestiriwge hám arbitrlıq qılıw sırların úyretiwge bólek itibar qaratıladı.
Úyretiw hám jetilistiriw processinde beriletuǵın wazıypa, sonday-aq qollanılatuǵın shınıǵıwlar «oddiydan quramalıga», «o'tilganidan o'tilmaganiga» hám «yengilidan salmaqliiga» (nagruzka tárepinen) sıyaqlı didaktik principlerge ámel qılıw shárt.
Trenirovka shınıǵıwları 45 minutalı voleybol sabaǵına salıstırǵanda uzaǵıraq dawam etedi, bunday shınıǵıwdı ótkeriw múddeti voleybolchilarning jası hám ilmiy tájriybesine qaray 90 minutadan 180 minutaǵa shekem yamasa odan kóp waqıt dawamında belgileniwi múmkin. Bunday shınıǵıwda onıń tayıngalik (ulıwma hám arnawlı razminka) bólegine 25 minuta, tiykarǵı bólegine 90 -95 minuta hám juwmaqlawshı bólegine 1015 minuta waqıt ajratıladı. Shınıǵıwdıń birinshi bóleginde voleybolchilar organizminiń barlıq funktcional shólkemleri hár tamonlama tásir etiwshi shınıǵıwlar qollanıladı, sol arqalı ishki (júrek-tamır, dem alıw, nerv-bulshıq et hám h.) hám sırtqı (qol, ayaq, dene bo'g'imlari, bulshıq etleri hám h.) arnawlı razminkaga tayarlanadı. Bul bólekte mayısqaqlıq -qayısqaqlıq shınıǵıwların qóllawǵa pát beriledi. Arnawlı razminkada bolsa voleybolga has háreketlerdi shaylantiruvchi shınıǵıwlar qollanıladı.
Shınıǵıwlardıń sapası hám natiyjeliligi tekǵana shuǵıllanatuǵınlardıń uqıpı hám de tájiriybesine baylanıslı boladı, bálki onı arnawlı bir shınıǵıwǵa qanday tayarlanıwına da baylanıslı. Shınıǵıwǵa tayarlanıw tómendegi ilajlardı ámelge asırıwdan ibarat :
- shınıǵıw procesin proektlestiriw (joybarlaw );
- shınıǵıwdı nátiyjeli hám sapalı ótkeriw modelin islep shıǵıw ;

- shınıǵıwdıń paydalı qısıqlıǵın támiyinlew múmkinshiliklerin anıqlaw ;

- shug'llanuvchilar quramınan járdemshiler belgilew;
- tayarlanǵan hám tastıyıqlanǵan shınıǵıw protokolın kórip shıǵıw, eger zárúriyat bolsa, ózgertiw kirgiziw (shınıǵıw protokolı qosımsha etilgen);
- shug'llanuvchilar tárepinen bilim, ilmiy tájriybe hám kónlikpelerdi ózlestiriw dárejesin anıqlaw (bahalaw ) kriteryaların kórip shıǵıw ;
- shınıǵıw ótkeriw jayı, paydalaniletuǵın ásbap, úskene hám úskeneler tayınlıǵın názerden keshirim;
- shınıǵıwdan keyin náwbettegi sabaq qanday pánnen ekenligin anıqlaw ;
- shug'llanuvchilarning óz sırtqı túsi hám sport kiyimine itibar beriwi;
- arnawlı bir shınıǵıwda qatnasatuǵın shug'llanuvchilarning fizikalıq hám funksional múmkinshiliklerin itibarǵa alıw.
Bunnan tısqarı, oqıtıwshı tómendegi joybarlawtiruv hújjetleri menen qurallanǵan bolıwı shárt:
- tálim standartı ;
- oqıw programması bólimleri boyınsha jıllıq oqıw saatlarınıń bólistiriliw
jobası ;
- shınıǵıw protokolı ;
Shınıǵıwdı joqarı dárejede ótkeriw, shınıǵıw dawamında oqıwshılar aktivligin támiyinlew, beriletuǵın wazıypa, kórsetpe hám shınıǵıwlar orınlanıwına olardı
sanalı jaqınlawlarına erisiw, shınıǵıwǵa miyir hám húrmet oyatıw oqıtıwshınıń tekǵana kásiplik uqıpı hám sapalı islep shıǵılǵan shınıǵıw protokolına, bálki onıń jeke hám insaniy pazıyletlerine de tikkeley baylanıslı.