|
Tema: Uliwma bilim beriw mekteplerinde tarix pánin oqıtıwda múzey materiallarınan paydalanıw.
Joba:
1. Tariyx oqıtıwda muzey hám saxatlar ussularini paydalanıw
2. Muzey eksponatlari hám saexat nátiyjelerinen malum sabaqlarda paydalanıw.
3. Tariyx oqıtıwda úlke materiallarınıń tutqan ornı hám odan paydalanıw metodları.
4. Tariyxıy úlketanıwlıqtıń áhmiyeti.
5. Ózbekstan aymaǵındaǵı tariyxıy eń jaqsı ǵáziyneler.
Tariyx oqıtıwda muzey hám saxatlar ussularini paydalanıw - tariyxıy bilimdi
mustah'kamlashda ah'amiyatga iye. Eń qolay tárepi bul mektepte muzey shólkemlestiriw hám
eksponatlardan tariyx sabaǵında paydalanıw. Úlkeni hám ol jaǵdayda ámeldegi bolǵan tariyx hám mádeniyat
edgorliklarini muh'ofaza qılıw, úyreniw hám olardan paydalanıw h'ar bir fuqoraning
múqaddes minneti. Tariyxchilarga bul nızam múqaddes programmasılamon bolıp xızmet etedi. Biz
eslerdi tariyxıy edgorliklarni abaylap saqlawǵa tariyxıy esteliklerge meh'r-muh'abbat menen
qarawǵa úyrenip, bul edgorliklar tek ótken zamandı úyreniw ushınǵana emes, usınıń menen birge
ilim-pánni, xalıq moarifi hám mádeniyatın jáne de rawajlandırıw ushın h'am bebah'o eń jaqsı ǵáziyne
ekenligin sıńırıw ruh'ida tárbiyalawımız kerek.
Mektep muzeyi esler aldına qo'yidagi wazıypalardı : birinshiden, jámiyet h'aeti hám xalıq turmısındaǵı eń muh'im tariyxıy waqıyalardı, mámleket hám h'arbiy ǵayratkerlerdiń, xalıq
qah'ramonlarining h'aeti hám iskerligi menen baǵlıq bolǵan ımaratlar, imaratlar, estelik jaylardı
óz úlkesine baylanıstır0 b úyreniwdi, ekinshiden, arxeologiya edgorliklari: ko'h'na shah'arlar,
qo'ronlar, qalalar, áyyemgi mákan-jay'lar, isteh'komlar, kárxanalar, kanallar, jollardıń
qaldıqları, áyyemgi kómiw jaylar -mazaratlarni, tas h'aykallar, jar taslar daǵı suwretlerdi, áyyemgi
buyımlardı óz jayına baylanıstırıp úyreniwdi, úshinshiden, memorchilik ótmishten qalǵan estelikleri tariyxıy
oraylar, kvartallar, maydanlar, kúshalar, shah'ar hám basqa ah'oli jasaytuǵınlıq
mánzillerdiń áyyemgi dúzilisi, qurılısı hám qaldıqların, kórkem oner diniy, h'arbiy, xalıq
meemorchiligi imaratların, tábiyaat landshaftların óz tapǵa iykemlestirip úyreniwdi,
t:rtinchidan, kórkem oner edgorliklari- monumental, suwretleytuǵın, ámeliy-dekorativ hám basqa túrdegi
kórkem oner dóretpelerin, besinshiden, edgorlik h'ujjatlari-mámleket h'okitiyat shólkemleri hám mámleket
basqarıw shólkemleriniń aktlari, basqa ezbe hám grafik h'ujjatlar, kinofoto h'ujjatlar hám dawıs ezuvlari, sonıń menen birge, áyyemgi hám basqa qulezmalar h'amda arxivlar, filmler hám muzıka ezuvlar sol sıyaqlı nozir materiallardı ızlep tabıw, úyreniw hám ulıwmalastırıw wazıypaların quyadi.
Házirgi waqıtta mektep muzeyi tashkil etilgen mekteplerde oqıwshıların social
pánlerden olaetgan bilimleri, ózbetinshe jumısqa hám meh'natga, ótken zaman tariyxı hám mádeniyatına qızıǵıwshılıqları ósip baraetganligi anıqlanıp atır. Sonıń menen birge, joqarı klass oqıwshılarınıń bilim sheńberi kún sayın keńeyip, dáslepki ilimiy-izertlew jumıslarına bulgan qızıǵıwshılıq sezilerli dárejede ósip atır. Ásirese mámleket muzeyleri bolmaǵan rayonlarda mektep muzeyiniń ah'amiyati úlken.
Tariyx oqıtıwda mektep muzeyinen tısqarı mámleket muzeylerine, tariyxıy jaylarǵa
saexatlar uyushtirish múmkin. Tariyx oqıtıwda muzey eksponatlaridan paydalanıw ushın áwele muzey fondini jaqsı biliw kerek. Mektep muzey fondı qo'iydagicha bólimlerge bolıp qo'ilsa maqsetke muwapıq boladı. Mısalı, birinshi tarawı. İbtidoiy jámáát hám qul iyelewshilik jámiyeti” dep
ataw múmkin. Bul bólimge tiykarınan óz úlkesinen eki urǵanilaetgan taptan (eger sonday derekler bolsa ) tabılǵan arxeologiyaǵa tiyisli materiallar, mısalı, Tesiktosh g'orining jasalma kórinisi, M. M. Gerasimov tárepinen rekonstruktsiya etilgen i-9 jasar neandertal balanıń sabaqlıqtaǵı h'aykalining suwreti,”İbdidoiy adam -sinotrop ovda” degen suwretden kóshirme eki jasalma kórinisi, arxeologiyaǵa tiyisli qazilmalar nátiyjesinde tabılǵan tas dáwirine tiyisli hár qıylı meh'nat quralları, ılaydan islengen ıdıs ıdıslardıń sınıqları, qullası aaleolit, neolit, eneolit, mıs, bronza hám temir dáwirine tiyisli qurallardan úlgiler. sal nusqalar bolmaǵan h'olda olardıń yasalma kórinislerin eki kóshirme nusqalar qoyıw múmkin.
İkkinchi bólimdi”Feodalizm dáwiri” dep ataw jáne bul bólimge feodalizm dáwirinde
jaratılǵan tariyxıy hám mádeniyat edgorliklaridan Samarqand, Buxara hám Xivadagi memorchilik edgorliklarini sáwlelendiriwshi fotosuratlar hám Balalıqtepa (v-vI ásir), Pánjekent, varaxsha, Afrosieb, Dalvarzin hám Axsikentlardan tabılǵan arxeologiyaǵa tiyisli h'ar qıylı tabilǵan zatlar hám ılaydan islengen ıdıs ıdıs -tabaqlar, usha dáwir tiyisli teńge-chaqa pullardan úlgiler qoyıw múmkin. Úshinshi bolını ”Úlkemiz patsha Rossiyası qaramligida” dep ataw múmkin. Bunda patsha Rossiyası zulmidan mah'alliy kópshilik hám japakosh, tutqinlikda h'uquqsiz kún keshirgen xalqımızǵa talluqli materiallardan qóyılsa, Buxara amiri Xiva xonligi, Quqon xonliklari ornına kelgen patsha h'ukumati zulmidan quvillab qalǵan awıllar h'aqidagi malumotlar muzey materiallarında sáwlelendirilse oqıwshılar kóz ońında utmish anıq suwretlenedi hám shóp-sharzm siesatiga salıstırǵanda qah'r-ǵázep, meh'natkash ommaga salıstırǵanda meh'r-muh'abbat oyatadı.
Tórtinshi bólim”Házirgi dáwirde jonajon :lkam” dep atalsa jáne bul bólimde
Ózbekstannıń 20 - jıllardaǵı tap sol kunge shekem, yaǵniy ǵárezsiz jumxuriyatlar tashkil
tapaetgan, sonıń menen birge Ózbekstan h'am ǵárezsizlikti qolǵa kiritip, ol jaǵdayda yashaetgan xalıqlar óz tariyxı, mádeniyatı, o'zligini anglaetgan, shet el mámleketlikler menen h'am ekonomikalıq, h'am materiallıq aloh'alar kún sayın jaqsılanaetgan h'ozirgi dáwirshe bolǵan ulkasining ekonomikalıq, siesiy hám materiallıq h'aetini tastıyıqlaytuǵın dáliller muzey eksponatlari qatarından jay alsa, muzey sondaǵana mekteptiń h'aqiqiy muzeyine aylanadı jáne onıń Malim tárbiya jumıslarına qushaetgan ulessi yanda asadı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
