|
2.2-§. Sóylew hám tilge baylanisli metodikalar
Metodlar menen usıllar sisteması oǵada qospalı xarakterge iye. Sonlıqtan da, bil
tuwralı pedagogikalıq -metodikalıq ádebiyatlarda túrli pikirler aytıladı. Degen
menen barlıǵında da metodlar menn usıllar sisteması oqıtıwdıń talaplarına sáykes
payda bolǵan nızamlıq retinde bahalanadı. Haqıyqatında da, metodlar turmıs
shınlıǵın anıqlaw tiykarında payda boladı. Qaraqalpaq tiliniń metodikasınıń izertlew
metodları házirgi dúnya júzi pedagogikasında keń taralǵan hám tanılǵan metodlarına
tiykarlanadı. Bunda túrli avtorlardıń pikirleri de esapqa alınadı. Máselen, bazıbir
avtorlar paydalı izertlew metodları retinde baqlaw, anketa, gúrrińlesiw, eksperiment,
pedagogikalıq tájiriybelerdi úyreniw hám juwmaqlaw metodların ataydı. (Boldırev
M.İ., Goncharev N.K., Esenov B.J., Korolev F.F.) Al, rus tiliniń metodikasında mına
metodlar kórsetiledi: baqlaw metodı, tájiriybelerdi úyreniw hám juwmaqlaw metodı,
jeke gúrrińlesiw metodı, anketa júrgiziw metodı, statistikalıq metod, eksperiment
ótkeriw metodı. (Tekuchev A.V. Metodika russkogo yazıka v sredney shkole. M..,
1980, 7 betler ).Ózbek tili metodikasın izertlewshiler izertlew metodlarına: gúrriń,
baqlaw, eksperiment, diagnostikalıq talqı, metodikalıq miyraslardı hám
tájiriybelerdi úyreniw h.t.b. metodlardı kirgizedi. Ótkendegi metodikalıq
miyraslardı úyreniw baslı metodlar sıpatında qaraladı. ( Ǵulamov A, Qadirov İ. Ona
tili uqitish metodikasi, Tashkent, 2000)Usınday bay tájiriybelerge tiykarlanǵan
qáliplesken metodikalıq pikirlerdi qaraqalpaq tili metodikasınıń izertlew metodları
retinde paydalanıw, biziń pikirimizshe, sózsiz jaqsı nátiyjeler beredi. Bul metodlar
tómendegiler: Baqlaw metodı. Bul metod hámme pánlerde qollanılatuǵın
metodlardıń biri. Ol oqıwshılardıń qaraqalpaq tili sabaqlarındaǵı islerin baqlaw hám
olardı talqı jasaw, metodistler tárepinen muǵallimlerdiń oqıtıwın baqlaw hám
qadaǵalaw usaǵan usıllardı óz ishine aladı.Baqlaw da ilimiy izertlew metodlarınıń
biri bolıp izertlewshi baqlaw barısın jazıp baradı, onı talqı jasaydı hám juwmaq
shıǵaradı. Metodik eksperiment. İlimiy izertlew júrgiziwde anıq maǵlıwmatlar
23
toplawda pedagogikalıq eksperimenttiń imkanıyatları úlken. Bul metod ana tilinen
jazılǵan baǵdarlama hám sabaqlıqlardı sınawdan ótkerip, olardıń jetiskenlik hám
kemshiliklerin anıqlaw, ana tili sabaqları klastan hám mektepten tıs jumıslardı
shólkemlestiriw jaǵınan islep shıǵılǵan metod. Pedagogikalıq eksperiment úsh
basqıshtan ibarat: Tiykarǵı basqıshta oqıwshılardıń qábileti dıqqat penen baqlanadı,
nátiyjeler talqı jasalıp, jetiskenlik hám kemshilikler esapqa alınadı. Eger kerek bolsa
ayırım orınlarda eksperiment qayta ótkerılıwı múmkin.Juwmaqlawshı baqlaw
eksperimenti tiykarǵı basqısh tamam bolǵan soń ótkeriledi. Juwmaqlawshı baqlaw
jazba jumıs, awızeki soraw-juwap, test sınawları arqalı ótkerılıwı múmkin.
Metodikalıq miyraslardı úyreniw ilimiy izertlewdiń eń tiykarǵı metodlarınıń biri
bolıp esaplanadı. Ana tilinen sabaq ótiwde tilge baylanıslı naqıl-maqallardan,
ilimpazlardıń pikirlerinen paydalanıladı. Metodikalıq miynetlerde aytılǵan pikirler
izertlew jumısların júrgiziwde esapqa alınadı. Metodikalıq tájiriybelerdi tallaw
metodı. Bunda muǵallimlerdiń metodistlerdiń tájiriybeleri úyrenilip, gazeta
jurnallarda járiyalanıp barıladı. Muǵallimlerdiń tájiriybeleri metod birlespelerde
talqılanadı. Onıń nátiyjeleri sabaq oqıtıwda paydalanıw ushın usınıladı. Anketa
júrgiziw metodı arqalı klass oqıwshılarınıń bilim dárejesin anıqlawǵa boladı. İlimiy
izertlewde metodikaǵa baylanıslı usıllardıń qaysısı tiyisli ekenligin anıqlawǵa
boladı.İntervyu alıw metodınan tájiriybe júrgizilgennen keyin paydalansa boladı.
Muǵallim júrgizilgen tájiriybe haqqında awızsha tolıq juwap beredi. Oqıwshılardıń
yadında uzaq saqlanıwı ushın óz ara soraw-juwap túrinde alıp barıladı. Solay etip,
ilim izertlew metodların úyreniwdegi maqset mámleketlik tálim standartlarına
juwap beretuǵın tálim mazmunın belgilew, oqıtıwdıń eń qolaylı metod hám usılların
anıqlaw, ana tili sabaqların ótıwdıń eń qolaylı usılların tańlaw, oqıwshılardıń bilim
hám kónlikpelerin qadaǵalaw sıyaqlı eń áhmiyetli máselerdiń ilimiy táreplerin
tabıwdan ibarat.
Qaraqalpaq tili sabaqlarınıń nátiyjeliligi oqıtıwshınıń oqıtıw
metodların jaqsı bılıwı hám metodtı durıs tańlap bılıwı menen baylanıslı.Metod-
grekshe sóz bolıp izleniw yaki biliw jolı teoriyası, táliymatı mánilerin bildiredi. Anıq
wazıypanı sheshiwge baǵdarlanǵan, barlıqtı ámeliy yaki teoriyalıq ózlestiriw
jollarınıń jıyındısı.
24
Do'stlaringiz bilan baham: |
