Tema: Suffiyler, sufizmniń shıǵıs mánawiyatındaǵı ornı. Sufizm jónelisi

Naqshbandiylik 

XIV ásirde Oraylıq Aziyada payda bolǵan sufizmlik tariqat. 

Bahawiddin  Naqshband  (1318—1389)—islam  áleminiń  eń  belgili  áwliyeleriniń 

biri,  Buxara  wálayatında  tuwılǵan.  Bahawiddin  Naqshbandtıń  tiykarǵı  atı—

Muhammed. Ákesiniń atı da Muhammed bolǵan. 

Bahawiddin Naqshband óliminen bir ásir waqıt ótkennen keyin Abduraxman 

Jamiy (1414—1492) birinshi márte bul tariqattı 

«naqshbandiya» 

dep atay basladı. 

Jaslıǵında  atası  menen  birge  parshaǵa  naǵıs  salıw  óneri  menen 

shuǵıllanǵanı  ushın  Naqshband  laqabı  menen  belgili  bolǵan.  «Bahawiddin»  sózi 

«Dinniń nurı» degen mánisti ańlatadı. 

---

Naqshbandiylik  táliymatı  tiykarında  «Qálbiń  Allada  bolsın  da,  qolıń  jumıs 

penen bánt bola bersin»,—degen uran jatadı. Bahawiddin Naqshband sufizmlikte 

burınları  ámelde  bolǵan  qattı  talaplardı  bir  qatar  jumsarttı  hám  kúndelikli 

turmısqa sáykeslestirdi. 

Naqshbandiyada sırtqı kórinis hám botin «ishki álem» óz ara ajratıldı. Bul, 

sufiylikti xalıq arasında áshkar etpew, basqalardan ajıralıp turmaw, qaranǵılıqqa 

sheginbew,  miynet  etip  kún  kóriwden  waz  keshpew,  shańaraq  bala-shaǵa  baǵıw 

juwapkershiligin  moynına  alıw,  basqalar  (qul  hám  shorılar)  miynetinen 

paydalanbaw usaǵan jaqsı tártip-qaǵıydalarǵa boysınıwdı talap etiledi. 

Naqshbandiya  tariqatınıń  tiykarǵı  tárbiya  usılı  sáwbetlesiw.  Naqshbandiya 

sáwbetiniń paydası kóp, sáwbetlesiw arqalı insan kewline kirip barıw múmkin, 

dep esaplaǵan. Bul táliymat tómendegi tórt princip tiykarında qurılǵan: 

1)

 

 shariyat penen minez-qulqtı páklew; 

2)

 

tariqat penen qálbti páklew; 

3)

 

haqıyqat penen Allaǵa jetisiw; 

4)

 

aǵartıwshılıq penen Allaǵa erisiw. 

Ózbekistan  ǵárezsizlikke  eriskenen  soń  sufizm  ilimi  iyeleriniń  atları 

máńgilestirilip, húrmet kórsetildi. 

Házirgi  waqıtta  dúnyanıń  kóp  ellerinde,  Amerika  Qurama  Shtatlarınan 

Avstraliya  arxipelagine  shekem  bolǵan  aymaqta  Bahawiddin  Naqshband  hám 

naqshbandiya tariqatı áhmiyetli hám joqarı dárejege iye. 

Sebebi  Bahawiddin  Naqshband,  dáslep,  islam  dini  sháriyatı  ólshemlerin 

bekkem uslaǵan hám olardıń buzılıwına jol qoymaǵan. 

Ekinshiden,

  ol  shın  insanıy  ideyalar  hám  pazıyletlerdi  alǵa  súrgen, 

jámiyettiń túrli wákilleri ortasında  saqıylıq—mártlik baylanısları payda  bolıwına 

túrtki bolǵan. 

Gárezsizlik jıllarında  diniy  qádiriyatlardı qayta  tiklew barısında  meshitler, 

medreseler  hám  basqa  diniy  shólkemler  menen  bir  qatarda  tariqat  wákilleriniń 

jumıslarına da ayrıqsha itibar qaratıldı.  

---

Atap  aytqanda,  2002-jılı  Abdulxalıq  Gijdiwanıydıń  900  jıllıǵı  belgilengen 

bolsa,  2018-jılı  ilimpazdıń  915  jıllıǵı  belgileniwi  rejelestirilgen.  Mine  usınday, 

1993-jılı  Bahawaddin  Naqshbandtıń  675  jıllıǵı  keń  kólemde  belgilengen  bolsa, 

2018-jılı  690  jıllıq  yubileyi  belgilenedi.  Búgingi  kúnde  Buxaradaǵı  Bahawiddin 

Naqshband ziyaratxanasında «Naqshband orayı» jaylasqan bolıp, oray tárepinen 

«Naqshband» aylıq jurnalı basıp shıǵarılmaqta. 

Naqshbandiya  tariqatınıń  tiykarǵı  tárbiya  usılı—sáwbetlesiw  usılı  menen 

baylanıstıradı. 

...  tilińdi  jaqsı  óner  menen  úyret  hám  múláyım  sózden  basqa  nárseni  ádet 

etpe. Tilge hárqanday sózdi úyretseń, sonı aytar, sózdi óz ornında qollan, sóz eger 

jaqsı bolsa, biraq orınsız qollanılsa, ol qansha jaqsı sóz bolsa da jaman, jaǵımsız 

esitiler.  Sonıń  ushın  biykarǵa  sóylew  paydasızdur.  Bunday  paydasız  sóz  zıyan 

keltirer hám hárqanday sóz onnan óner iyisi kelmese, bunday sózdi aytpaw kerek. 

Kaykovus «Qabusnama»