|
Birinshiden, moduldıń dinamikalıq strukturası pán mazmunın úsh qıylı ko‟rinishda kórinetuǵın etiw múmkinshiligin beredi:
toliq
qisqartirilgan
chuqurlashtirilgan.
Oqitiwdin`` ol yeki bul túrin tańlaw o‟quvchiga xavola etiledi.
Ekinshiden, modul mazmunın o‟zlashtirishda, usıl hám sırtqı kórinislerdiń túrliliginde de modullıq namoen bo‟ladi. Bul bolsa oqitiw`ning aktivlestirilgen forma hám usılları (dialog, ǵárezsiz o‟qish, oqiw hám imitatsion o‟yinlar hám taǵı basqa ), hám de mashqalalı ma‟ruzalar, seminarlar, máslahátlar bo‟lishi múmkin.
Úshinshiden, modullıq, jańa materialdı pog‟onasimon o‟zlashtirishda ta‟minlanadi, yahni xar bir pán hám xar bir modulda oqitiwápiwayınan quramalına qaray yo‟nalgan bo‟ladi.
Tórtinshiden, modulǵa kiretuǵın oqiw elementleriniń maslanuvchanligi sebepli, oqiw materialın úzliksiz túrde jańalap turıw múmkinshiligi ko‟zda tutıladı.
Mashqalalılıq principi. Bul princip mashqalalı jaǵdaylar hám mashg‟ulotlarni ámeliy yo‟naltirilganligi sebepli, oqiw materialınıń o‟zlashtirilish natiyjeliligin asıwına múmkinshilik beredi.
Mashg‟ulotlar waqtında gipoteza (boljaw ) qo‟yiladi, onıń tiykarlanǵanlıǵı ko‟rsatiladi jáne bul mashqalanıń sheshimi beriledi. Ko‟pchilik jaǵdaylarda biziń 18
o‟qituvchilar sabaqlarda tek ǵana dáliller keltirediler (olar xatto jańa bo‟lsa da ), biraq mısal ushın AQSHda o‟qituvchi máseleni o‟rganish usılın, o‟zi qo‟ygan mashqalanı sheshiw yo‟llarini, tájiriybe ózgeshelikin, onıń nátiyjelerin ko‟rsatadi hám túsintiredi. Yahni ol izertlewshi retinde namoen bo‟ladi.
Birinshi náwbette, ásirese, áne sol zat o‟quvchini qızıqtirib qo‟yadi, ol jaǵdayda dóretiwshilik pikirlew hám aktivlikti tug‟diradi.
7. Kognitiv vizuallik (ko‟z menen gúzetiletuǵın ) princip. Bul princip psixologiyalıq -pedagogikalıq nizamlıqlardan kelip shıǵadı, olarǵa ko‟ra oqitiw`dagi ko‟rgazmalar, tekǵana súwret wazıypasın, usınıń menen birge kognitiv wazıypanı atqarǵan táǵdirdagina o`zlestiriw ónimliligin asıradı.
Áyne, sol sebepli kognitiv grafika -sunhiy intellekt teoriyasınıń jańa mashqalalı tarawı bo‟lib, quramalı obhektlar kompg‟yuter súwretchalari ko‟rinishida suwret etiledi. Moduldıń strukturalıq strukturası bo‟lib, reńli orınlanǵan, kognitiv-grafik oqiw elementleri (súwretler blokı ) xızmet etedi. SHuning ushın súwretler, moduldıń tiykarǵı bas elementi esaplanadılar. Bul bolsa :
Birinshiden, oqiwshinin`kurish hám keńislikdegi pikirlew qábiletin rawajlantıradı, yahni o‟rganish procesine miydiń suwretleytuǵın o‟ng yarım sharı bay múmkinshilikleri qo‟shiladi.
Ekinshiden, oqiw materialı mazmunın o‟zida tıǵız jaylastırıp ayqın ko‟rsatuvchi súwret (súwret), o‟quvchida sistemalı bilim qáliplesiwine járdem beredi.
Úshinshiden reńli pát, oqiw informatsion materialdı qabıl etińiw hám eslanish nátiyjesin asıradı, hám de o‟quvchilarni estetik tárbiyalaw quralı bo‟lib xızmet etedi.
Insannıń bilim alıwı, pikirlewdiń tap eki mexanizmnen paydalanǵani sıyaqlı bo‟ladi: olardıń biri simvolli bo‟lsa, ekinshisi geometriyalıq (algebraik) bo‟ladi.
Kognitiv grafikanıń tiykarǵı waziypası bilim alıw procesiniń aktivlestiriwshi pikirlewdiń simvolli hám geometriyalıq (algebraik) mexanizmlerdi o‟z ishine alǵan, bilim beriwdi uyg‟unlashgan modellerin jaratıwdan ibarat esaplanadi.
Grafik (ko‟zga ko‟rinuvchi) informaciya miydiń o‟ng yarım sharı múmkinshiliklerin aktivlestiredi, joqarı ma‟lumotli qánige ushın zárúr bo‟lgan, suwretleytuǵın pikirlew qábiletin, intuitsiyasini rawajlantıradı. Ullı alım A. Eynshteyn aytqanı sıyaqlı " intuitsiya xaqiqatda eń úlken baylıq bolıp tabıladı. Meniń isenimim kámalki, biziń pikirlewimiz tiykarınan simvollar arqalı usınıń menen birge biz anglamasdan keshedi". Rasında ilim gepotezasiz (boljawsız ), boljaw zsa intuitsiyasiz ámeldegi bo‟lmaydi.
Usınıń menen birge, ko‟rgazmali informaciya og‟zaki informaciyadan ko‟ra, áhmiyetlilew hám ónimlilew bolıp tabıladı. Ko‟rish mexanizminiń informaciyanı qabıllaw qábileti, esitiwnikidan ko‟ra talay joqarı bolıp tabıladı. Bul bolsa o‟z gezeginde, ko‟rish sistemasına, insan qabıl etiletuǵın informaciyanıń derlik 90 payızın jetkiziw múmkinshiligin beredi. Odan tısqarı ko‟rgazmali informaciya bir waqtıniń o‟zida beriledi. Sol sebepli informaciyanı qabıllaw hám eslewge og‟zaki informaciyadan ko‟ra kem waqıt talap etiledi. Ko‟rgazmali informaciya isletilingende, tásirler ónim bo‟lishi og‟zaki bayannan ko‟ra o‟rtacha „-6 mártebe tezirek keshedi. Insannıń ko‟rgazmali informaciyadan ta‟sirlanishi, og‟zaki informaciyadan ko‟ra talay joqarı bo‟ladi. Ko‟pchilik qallarda ol aqırǵısın o‟tkazib jiberedi. Ko‟rgazmali informaciyanı qayta tákirarlaw ańsat hám anıqlaw bolıp tabıladı. Adamdıń ko‟rgazmali informaciyaǵa isenimi, og‟zaki informaciyadan ko‟ra joqarı bo‟ladi. Sol sebepli " júz bar esitkennen ko‟ra, bir bar ko‟rmoq ábzalroqdir" dep biykarǵa aytılmaǵan bolıp tabıladı.
Usınıń menen birge, ko‟rgazmali informaciyada, qabıllaw hám eslew unumi, onı ko‟rsatilishi arasındaǵı múddetti uzaqlıǵına bog‟liq bo‟lmaydi, og‟zaki informaciyanıń o‟zlashtirilishi bolsa buǵan bog‟liq bo‟ladi. O‟rni kelip taǵı bir zárúrli tolıq maǵlıwmattı atap kórsetiw kerek: simvolli-ko‟rgazmali informaciyanı qabıl etiw, oqitiwnátiyjesin asıradı. Sol sebepli o‟quv-ilimiy ádebiyattan hám kompg‟yuter texnikası jardeminde alınatuǵın informaciyanı ko‟paytirishga shárt-sharayat jaratıw zárúr. Bul bolsa, oqitiw`ni individuallastırıw zárúr ekenligin ko‟rsatadi.
8. Aljasıqlarǵa tayanish principi. Bul princip oqitiwprocessinde turaqlı túrde aljasıqlardı izlew ushın jaǵdaylar jaratılıwına, oqiwshilardin` psixik iskerligi funktsional sisteması quramında aldınan bayqaw strukturasın qáliplestiriwge qaratılǵan didaktik materiallar hám qurallardı islep shıǵıwǵa yo‟naltirilgan bo‟ladi.
Bul principtiń ámelge asırılıwı, o‟quvchida sın pikirlew qábiletin rawajlanıwına jerdem beredi.
9. Oqiw waqtın tejew principi. Bul princip o‟quvchilarda individual hám ózbetinshe islew ushın oqiw waqtıniń rezervin jaratılıwma yo‟naltirilgan bo‟ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
