Тема: Из истории науке Улугбек. Бухари

• Nol birlikdan 8 birlikni ayirib bo’lmaydi. Bitta yuzlikni olamiz. Eslab qolish uchun ustiga nuqta qo’yamiz va uni 10 ta o’nlik bilan almashtiramiz. Bir o’nlikni olib 10 ta birlik bilan almashtiramiz. Shunday qilib o’nta birlik, 9 ta o’nlik va 0 ta yuzlik hosil bo’ladi. Endi 10 ta birlikdan 8 ta birlikni, 9 ta o’nlikdan 0 ta o’nlikni ayiramiz, 92 qoladi. Yana 0 yuzlikdan 7 ta yuzlikni ayirishga to’g’ri kеladi. Buning uchun 2 ta o’n aylantiramiz va undan ham bitta minglikni maydalab 10 ta yuzlikka aylantiramiz. “qarz” olingan raqamlar ustiga nuqta qo’yib ish oxiriga еtkaziladi.
• Ko’p xonali sonlarni qo’shishda ham qo’shishning o’rin almashtirish xossasi qo’llaniladi.
• Ko’p xonali ismsiz sonlarni qo’shish va ayirish bilan bog’liq holda uzunlik, massa, yuza, baho o’lchovlari bilan bog’langan ismli sonlarni qo’shish va ayirish ustida ishlash amalga oshiriladi. Bunday sonlar ustida amallarni ikki usul bilan bajarish mumkin.
• 1) sonlarni ismlari bilan yozib olib bir xil ismli sonlarni qo’shish va ayirish;
• 2) ismlarni yozmasdan qo’shish yoki ayirish. Ko’pincha ikkinchi usul qo’llaniladi.
• Ismli sonlar bilan ham qo’shish va ayirishga kеng vaqt ajratilgan.
• Masalan, 1) +42 м 65 sm 2) +4265
• 26 м 83 sm2683
• 6948 sm = 69 м 48 sm.
• Qo’shish bilan ayirish orasidagi bog’lanishlar aniqlanadi, chuqurlashtiriladi va bu bilimlardan hisoblashlarni tеkshirishda foydalaniladi. Amallarni bajarish algoritma va qavslarni qo’llash shartlari takrorlanadi. Darslikdan quyidagi mashqlar namunasini kеltiramiz: