Tema: internet tarmaǵÍnda informaciya qáwipsizligi jobasí

Simmetrik hám simmetrik bolmaǵan kriptografik sistemalar
Kriptografiktizim, yoqisqacha, kriptotizim shifrlaw da shifrdı ashıw algoritmları, bul algoritmlarda isletiletuǵın giltler, sol giltlerdi basqarıw sisteması hám de shifrlanatuǵın hám shifrlanǵan tekstlerdiń óz-ara baylanısqan kompleksi bolıp tabıladı.

Kripto sistemadan paydalanıwda tekst iyesi shifrlaw algoritmı hám shifrlaw gilti jardeminde áwele dáslepki tekstti shifrlanǵan tekstke o'giradi. Tekst iyesi onı ózi paydalanıwı ushın shifrlaǵan bolsa (bunda giltlerdi basqarıw sistemasına hájet de bolmaydı ) saqlap qóyadı hám kerekli waqıtta shifrlanǵan tekstti ashadı. Ashılǵan tekst tiykarı (dáslepki tekst) ga áyne bolsa saqlap qoyılǵan informaciyanıń pútkilligine isenim payda boladı. Keri jaǵdayda informaciya pútkilligi buzılǵan bolıp shıǵadı. Eger shifrlanǵan tekst odan nızamlı paydalanıwshına (alıwshına ) mólsherlengen bolsa ol tiyisli adreske jónetiledi. Keyininen shifrlanǵan tekst alıwshı tárepinen oǵan aldınan belgili bolǵan shifr ashıw gilti hám algoritmı jardeminde dáslepki tekstke aylantırıladı.

Bunda giltni qanday payda etiw, baylanıs urıs qatnasıwshısılarına bul giltni jasırınlıǵı saqlanǵan halda jetkiziw, hám ulıwma, qatnasıwshılar arasında gilt uzatılgunga shekem qawipsiz baylanıs kanalın payda etiw tiykarǵı mashqala bolıp turadı. Bunda taǵı basqa bir mashqala - autentifikatsiya mashqalası da kese boladı.

Sebebi:

Dáslepki tekst (xabar ) shifrlaw giltiga iye bolǵan gey birew tárepinen shifrlanadı. Bul gey birew giltning haqıyqıy iyesi bolıwı da, biygana (mabada kriptotizimdiń siri ashılǵan bolsa ) bolıwı da múmkin.

Baylanıs qatnasıwshıları shifrlaw giltini alǵanlarda ol shınında da sol giltni jaratılıwma kepillikli gey birew tárepinen yamasa basqınshı tárepinen jiberilgen bolıwı da múmkin.

Bul mashqalalardi túrli kriptotizimler túrlishe hal etip beredi.

Kriptotizimde informaciyanı shifrlaw jáne onıń shifrın ashıwda isletiletuǵın giltlerdiń bir-birine munasábetine kóre olar bir giltli hám eki giltli sistemalarǵa parıq etediler. Ádetde barlıq kriptotizimlerde shifrlaw algoritmı shifr ashıw algoritmı menen áyne yamasa azmaz ayrıqsha boladı. Kriptotizimdiń ta'bir kerek bolsa "qulptıń" shıdamlılıģı algoritm belgili bolǵan halda tek giltning qorǵaw ózgesheliklerine, tiykarınan gilt informaciya muǵdarı (bıytlar sanı ) dıń úlkenligine baylanıslı dep qabıl etilgen.

Shifrlaw gilti shifr ashıw gilti menen áyne yamasa olardan biri tiykarında ekinshisi ańsat tabılıwı múmkin bolǵan kriptotizimler simmetrik (sinonimleri: jasırın giltli, bir giltli) kriptotizim dep ataladı.

Bunday kriptotizimde gilt baylanıstıń eki tárepi ushın birdey jasırın hám ikkovlaridan basqa hesh kimge ashiq jarıya bolmawi shárt.

Bunday sistemanıń qawipsizligi tiykarınan birden-bir jasırın giltning qorǵaw ózgesheliklerine baylanıslı.

Simmetrik kriptotizimler uzaq ótken zamanǵa iye bolsa -de, olar tiykarında alınǵan algoritmlar kompyuterler degi informaciyalardı qorǵaw zárúrshiligi sebepli birpara mámleketlerde standart mártebeine kóterildilar. Mısalı, AQSHda maǵlıwmatlardı shifrlaw standartı retinde 56 bitli gilt menen isleytuǵın DES (Data Encryption Standart ) algoritmı 1977 jılda qabıl etilgen. Rossiya (burınǵı SSSR) de oǵan uqsas standart (GOST 28147-89 ) retinde 128 bitli gilt menen isleytuǵın algoritm 1989 jılda tastıyıqlanǵan. Bular dáslepki informaciyanı 64 bitli bloklarǵa bolıp bólek yamasa bir-birine baylanıslı halda shifrlawǵa tiykarlanǵanlar. Algoritmlardıń matematikalıq tiykarında informaciya bıytların aralastırıw, ornına qoyıw, orın almastırıw hám modul boyınsha qosıw ámelleri jatadı. Ol jaǵdayda kirisiw hám shıǵıw daǵı tekstlerdiń informaciya muǵdarları derlik birdey boladı.

Simmetrik kriptotizimdi islewin bul kungi dáwirimizning Gúmis hám Otabeklari arasında elektron xatlar almaslaw mısalında kórip shıǵamız.jasırına baylanısqa salıstırǵanda basqınshı shaxstı Homid dep ataymız.

Shama menen oylayıqki, Otabek Gúmiske jasırına xat jibemoqchi. Olar arasında baylanıs baslanguncha ózleriniń birden-bir óz-ara jasırın gilt K nusqaların bir-birlerine berip, xattı tek shifrlanǵan formada jiberiwge kelisip qoyǵan edi. Otabek Gúmiske m xatın jazıp, onı K gilti menen shifrlaydı. Nátiyjede m xatı shifrlanǵan tekst C ga aylanadı. Keyininen Otabek shifrlanǵan xattı elektron pochta arqalı Gúmiske jiberedi. Gúmis shifrlanǵan xat C ni qabıl etip alǵannan keyin onı ózindegi óz-ara jasırın gilt K menen onıń shifrın ashıp Otabek jazǵan m xatına aylantırıp onı oqıydı.