Tema: «Hazirgi dunya siyasiy ha’m ekonomikaliq kartasinin’ o’zgeriw qasiyetleri»

Dúnya siyasiy kartasınıń qáliplesiw dáwirleri

Jergilikli xalıqlardan ózbek, qazaq, qırǵıshz, turkpen, qaraqalpaqlar oltoy tiller shańaraǵınıń turkiy toparına tiyisli bolsa, tájikler hám olarǵa aǵayin Pomirdagi kishi xalıqlar (shug'nonlar, vaxanlar, ishkashimlar hám boshq.) hind-evropa tiller shańaraǵınıń Iraniy toparı quramına kiredi. Sanap ótilgen millet wákilleri, tekǵana tiyisli respublikalarda, bálki qońsılas mámleketlikler aymaǵında da keń tarqalǵan. Mısalı, ózbekler Ózbekstanǵa qońsılas Kirgizstan, Tadjikistan, Turkmenistanda san tárepinen 2-shi, Kazaxstanda bolsa 3-shi millet esaplanadı. Óz náwbette, Ózbekstanda da tájikler, qazaqlar, qırǵıshzlar hám turkpenler wákilleri salmaqlı bolıp tabıladı.

Oraylıq Aziya mámleketleri BMT tárepinen qabıl etilgen jáhán mámleketleriniń klassifikaciyası noqatyi názerinen. ótiw ekonomikası daǵı mámleketlikler qatlamına tiyisli. Oraylıq Aziya mámleketleriniń ulıwma YIM kólemi 2016 -jıl juwmaqları boyınsha, Xalıq aralıq valyuta fondı (XvF) maǵlıwmatlarına kóre. 800 mlrd AQSh dollarına teń. Bes mámleket ishinde YIM kólemi boyınsha birinshi orın Kazaxstan, ekinshi Ózbekstan, úshinshi Turkmenistan, tórtinshi Tadjikistan hám besinshi orında Kirgizstan turadı. Subregion boyınsha ulıwma islep shıǵarıw kóleminiń 56. 4% Kazaxstanǵa. 25. 8% bolsa Ózbekstanǵa tuwrı kelse. Turkmenistan. Tadjikistan hám Kirgizstan úlesleri. uyqas túrde. 11. 8, 3. 3 hám 2. 7 % ga teń.
Subregion mámleketleri sociallıq-ekonomikalıq jaǵdayınıń ulıwma qásiyetleri, alardıń jaqın o'tken zamanǵa shekem birden-bir siyasiy hám ekonomikalıq mákanda rawajlanǵanlıgınan kelip shıǵıp, ekonomikası tiykarınan mineral bom buyımlar hám jer-suw resurslarına tayanǵanlıǵı, sanaattı rawajlandırıw, onıń jańa kárxana, tarmaq hám aymaqlıq orayların sho'lkemlestiriwge umtılıw, awıl xojalıq qánigeliklashuvi uqsaslıǵı, sırtqı ekonomikalıq baylanıslardıń ulıwma baǵdarlarında, yaǵnıy Kitay, Rossiya, Kareya Respublikası, Turkiya, Evropa mámleketleri menen ámelge asırılıwında óz hákisin tabıp atır. Biraq, Oraylıq Aziya mámleketleri hár birewiniń xojalıǵınıń álbette, ayriqsha tárepleri de bar. Sanaat islep shıǵarıw Kazaxstan, Turkmenistan hám Ózbekstanda ekonomikalıq áhmiyeti boyınsha awıl xojalıq tarmaqlarına salıstırǵanda anaǵurlım ústinlikke iye bolǵanlıǵı sebepli, bul ush respublika industrial -agrar mámleket esaplanadı. Tadjikistan menen Kirgizstan bolsa ekonomika agrar -industrial jo'neliste rawajlanıp atır.