|
Tiykarǵı qisim:
Futbol oyınınıń payda bolıwı. Futbol eń áyyemgi oyınlardan biri bolıp tabıladı. Inglizlarning tán alıw etiwlaricha, ayaq menen top oynaw Britaniya atawlarında IX asirdeyoq júdá ataqlı bolǵan.
1863 jıl 26 oktyabrde Londonda Angliya futbol awqamınıń dúziliwi waqtında bul oyındıń 13 elementtan ibarat bolǵan dáslepki rásmiy qaǵıydaları tastıyıqlanǵan. Keyinirek bul qaǵıydalar basqa barlıq milliy awqamlar ushın futbol oyınınıń hasası bolıp koldi.
Futbol oyınınıń dáslepki qaǵıydalarında belgileniwishe, maydan uzınlıǵı 200 yard (183 metr) den, keńligi 100 yard (91, 5 metr) den aslam bolmawi kerek. Dárwazalar eki ústinnen ibarat bolıp, olar arasında tosın bolmaǵan hám ústinler arasındaǵı aralıq 8 yard (7, 32 m) bolǵan. 1866 jılda biyiklikti sheklew ushın ústinler arasına jıp tartıp qoyılǵan. Taǵı 10 jıl ótip, bul jıptı aǵash tosınge almastırıwǵan. Dárwazabonning qol menen oynawǵa haqqi joq edi. 1871 jılda oń qol menen oynawǵa ruxsat berilgen, ol da bolsa tek dárwaza maydanı ishinde. Dárwazabonning járiyma maydanı ishinde de qol menen oynaw huqıqın qolǵa kirgiziwi ushın 30 jıldan kóbirek waqıt kerek boldı (1902). Uzaq waqıt dawamında na járiyma topı, na 11 metrlik zarba bolǵan. Qaǵıydabuzarlıq ushın erkin zarbalar menen shegaralanıp qolinaverardi. Aqır-aqıbetde, 1891 jıl eń qatań jazalardan biri − 11 metrlik zarba kirgizildi, onı anglichan sóz menen «penal'ti» dep ataydilar.
Futbol qáliplesip atırǵan dáwirlerde jámáát sárdarları oyın qaǵıydalarına ámel etiliwin gúzetip turardılar. Futbol maydanında arbitr 1880 jılda payda boldı, 1 jıldan keyin bolsa arbitr eki járdemshisi menen maydanǵa chiqa basladı. Ísqırıq 1888 jılda kirgizildi, buǵan shekem arbitr toqtatıw yamasa oyındı qayta baslaw ushın dawıstan yamasa qol háreketlerinen paydalanardi. Sol jıllarda barlıq milliy futbol awqamları ushın qaǵıydalar birdey yamasa májburiy bolmaǵan. Hár bir awqam óz qálewine kóre bul qaǵıydalarǵa túrli ózgertiwler kirgiziwi múmkin edi. Bul jaǵday xalıq aralıq ushırasıwlar ótkeriw yamasa xalıq aralıq jarıslar shólkemlestiriwde qıyınshılıqlar tuwdırardi.
1882 jılı top ǵárezsiz futbol birlespeleri, yaǵnıy Angliya, SHotlandiya, Uels penenhám Irlandiya birlespeleriniń birlesuvi bolıp ótti. Bunda birden-bir qaǵıydalar qabıllandı hám futbol qaǵıydalarında ol yamasa bul ózgerislerdi ámelge asırıw huqıqına iye bolǵan xalıq aralıq Keńes tastıyıqlandi. 1871 jılda Angliyada mámleket Kubogining baǵdarı tastıyıqlandi. Bul kubok ushın házirde ingliz futbol klubları gúres júrgizediler xalıq aralıq kólemdegi dáslepki futbol ushırasıwı Angliya hám SHotlandiya jámáátleri ortasında 1873 jılda bolıp ótti. Oyınshılar sanı 11 kisiden artıq bolsa, olardıń jámáát degi jaylasıwı házirginen basqashalaw bolǵan. Angliya jámáátinde 7 oyınshı hújimde, 1 tasi yarım qorǵawda bolǵan, sonıń menen birge, 2 qorǵawshı hám 1 dárwazabon bolǵan. SHotlandiya jámááti quramında bolsa 6 hújimshi, 2 yarım qorǵawshı bolǵan edi.
XIX ásirdiń 80-jıllarında futbol oyını Evropa kontinentindegi mámleketlerge yoyila basladı. 1875 jılda futbol Gollandiyaǵa, keyin bolsa Daniyaǵa kirip keldi. 1882 jıldan baslap SHveytsariyada, 1890 jıldan CHexiyada, 1897 jıldan bolsa Rossiyada futbol oynay basladılar.
1882 jılda xalıq aralıq awqamlar basqarmasına tiykar solindi. Aqır-aqıbetde, 1904 jıl 21 mayda Frantsiya ǵayratına kóre házirde 200 den artıq mámleketlikler aǵza bolǵan Xalıq aralıq Futbol Awqamı - FIFA dúzildi. FIFA menen bir qatarda 1954 jıldan baslap Evropa Futbol birlespesi - UEFA da iskerlik kórsetedi.
1930 jıldan baslap hár 4 jılda futbol boyınsha jáhán chempionati, 1958 jıldan baslap bolsa milliy terme jámáátler qatnasatuǵın Evropa chempionatlari ótkerilip kelip atır. 1900 jılda futbol olimpiada sport túrine aylandı, biraq rásmiy tárepten ol Olimpiada oyınları programmasına 1908 jılda kiritilgen.
Aziya Futbol konfederatsiyasi (OFK) 1954 jılı dúzilgen bolıp, házirgi waqıtta 44 ke jaqın mámleketlerdi birles-tiradi. Ózbekstan Futbol federatsiyasi 1994 jıldan FIFA hám OFK ga aǵza bolǵan, házirde FIFA hám OFK tárepinen ótkeriletuǵın barlıq rásmiy jarıslarda qatnasıp kelip atır.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
