Tema: Biologiyaliq ko`p qiyliliqti saqlawg`a zamanago`y jantasiwlar

Tema: Biologiyaliq ko`p qiyliliqti saqlawg`a zamanago`y jantasiwlar


1. Bio ko`p tu`rlilik ne?
Bioxilma-xillik wzi nima? – degan savolga kwpchilik mujmal qilib bu “tabiat” yoki “yovvoyi hayvonlar” deb javob beradi. Ammo Bioxilma-xillik ancha keng tushuncha bwlib, u hayotning barcha turlarini va sayyoramizda mavjud tabiiy tizimlarni wz ichiga oladi.


2. Bio ko`ptu`rliliktin` kriziske ushirawina ne sebep boliwi mu`mkin?

Bio ko`ptu`rlilik bir qansha kriziske ushirag`an. Bunin` tiykarg`i sebepshisi insan ta`repinen bolg`an.

Biraq ta`biiy sebeplergede baylanisli
- metriolit uriliwi
- vulkanlardin` atiliwi
- ta`biiy iqlim o`zgerisi
- geologiyaliq ionlar ha`reketi na`tiyjesindede ta`biiy sebeplerge baylanisli joq bolg`an.


3. Organizmlerdin` nabit boliwina hesh qanday sirtqi ta`sirler ta`sirisizde joq bolip ketiwi mu`mkin. Bularg`a neler kiredi?

- raqobotchilar (konkurentler)

- jirtqishlar
- parazitler

4. Ha`zirgi waqitta tu`rlerdin` joq bolip ketiwi 1000-10000 g`a shekem boliwi mu`mkin. Bug`an ne sebep?

- Biz sebep Antropotsent joq boliw


5. G`alaba joq bolip ketiw yamasa «Ayriqsha jag`dayda joq bolip ketiw» ko`p sanli tu`rlerdin` joq boliwin u`lken 5 da`wirge bo`lemiz.
- bular qaysi da`wirler?
- sebepleri?
1. da`wir Ordovik Silur - da`wirleri shegarasinda bunnan 440-450 mln jillar aldin.
Bul da`wirde ten`iz omirtqasizlarinin` 60% ti nabit bolg`an.
Sebebi: - Gandvana dep atalg`an super kontinent ha`reketi bolip, onin` na`tiyjesinde OMIRTQASIZLARDIN` 60 % NABIT bolg`an. Gandvana a`ste-aqirin qubla polyusqa qa`ray ha`reketlengen. Bull bolsa planetamizda jawingershilik protsessinin` pa`seyiwine alip kelgen. na`tiyjede ig`alliqtin` tiykarg`i bo`legi jawin menen ten`izge tu`spesten Gandvanada muz bolip toplang`an ha`m bull o`z gezeginde ten`iz ekosistemasina keri ta`sir etken.
2-da`wir Devon da`wiri aqirinda 374 mln jil aldin bolg`an. Jer ju`zindegi TUXIMLARDIN` 50% TI usi da`wirde joq bolg`an. Bull jerde tu`r dep atirilg`an joq tuximlari na`zerde tutilg`an.
Sebebi:-
- bolid uriliwi
- okean vulkanlari
- global muzlaw iqlim suuip ketiwi
- jan`a tu`rlerdin` payda boliwinin` pa`seyip ketiwi menen baylanisli boliwi mu`mkin.


3-da`wir Perm da`wiri aqiri ha`m Trias da`wirleri aralig`inda 252 mln jil aldin. Bul da`wir ULLI QIRILIW( The great dying) da`wiri dep atalg`an. Bunda ten`izde jasawshi 96% ti, qurg`aqliqta jasawshi 70 % omirtqalilari nabit bolgan. Bunnan tisqari nasekomalardin` g`alaba joq bolip ketiwi pu`tin planeta boylap bolg`an.
Sebepleri:-
- bolit uriliwlari
- vulkan atiliwi – lava ha`reketi - o`rtler payda boliwi
- okean tu`binen tosattan ajiralg`an metan esabinan payda bolg`an issixana effekti. Metan okean tu`bindegi bakteriyalardin` iskerligi na`tiyjesinde okean tu`bindegi sho`gindiler quraminda metan gidratlari sipatinda saqlanadi. – oladan ajiraliwi na`tiyjesinde issixana gazlari hawag`a ko`teriledi.
- uliwma iqlim o`zgerisi ten`iz bet ko`leminin` ko`teriliwi na`tiyjesinde ten`izdin` teren` jerlerindegi organizmlerge kislorod jetispewi okean da`wiri aylanisinda o`zgerisler bolg`an.
- Usi barliq faktorlardin` aralaspasi na`tiyjesinde payda bolg`an.


4. da`wir – Trias - Yura da`wirleri shegarasinda 201 mln jil aldin. Ten`iz organizmlerinin` 34% joq bolg`an, qurg`aqliqtag`i omirtqalilardin` bir qansha toparlari nabit bolg`an.
Sebebi:-
Tu`rler joq bolip ketiwinin` artiwina qarag`anda tu`rler payda boliwinin` keskin pa`seyip ketiwide bio ko`p tu`rliliktin` kemeyip ketiwine alip keliwi mu`mkin.


5-da`wir. Bor poliagen xa`diysesi 65-66 mln jil aldin.
Sebebi:-
Bolit uriliwi na`tiyjesinde partlaw dinazavrlar ha`m basqa ko`plep omirtqalilirdin` joq boliwi menen juwmaqlang`an. Sol da`wirde bar tu`rlerdin` 75% i qirilg`an.
BUL DA`WIRDEN KEYIN TIKLENIW TEZ JU`Z BERGEN.
Ko`pshilik alimlar bull da`wirdi “modern biota” su`t emiziwshilerdin` payda boliw da`wiri sipatinda ta`ripleydi.


6-da`wir Ha`zirgi waqitta Antropotsent joq bolip ketiw.