Tema; Biliw teoriyasi Jobasi’

Biliwdiń filosofiyalıq mazmunı hám genezesi.

Gnoseologik relyativizm - bolmıs hádiyseleri hám waqıyaların biliw ózgeriwshenligi, o'tkinshiligin tolıqlastırıwshı agnostitsizmtin’ baǵdarlarınan biri bolıp tabıladı. Relyativizm tárepdarları dúnyada hámme zat o'tkinshi, haqıyqıy dúnyalıq dárejede de, hátte ilimiy dárejede de biziń álem hádiyseleri haqqında alǵan tek sol waqıttaǵı bilimlerimizdi ańlatadı, keshe haqıyqat dep esaplanǵan zat búgin gu’man, qáte retinde tán alınadı : tap dári sıyaqlı, haqıyqattıń da saqlanıw múddeti bar. Salıstırmalı baqlawlar bunnan da amanatlaw. Bul socialliq ómirde, etika normalari hám estetik talǵamlarda ásirese ayqın bilinedi. Jaqındaǵana buljıtpastan dep tán alıw etilgen zat endi dozaqtan shıqqan bále retinde biykar etiledi. Bahalar kaleydoskopdagi reńli daqlar sıyaqlı ózgeredi. Bunnan misli biliw procesi - áwmetsizlikke dús keliwi tayın bolǵan haqıyqat izinen «quwiw», degen ulıwma juwmaq shiǵarıladı. Biziń barlıq bilimlerimiz misli uǵımsızlıq hám haqiqiy emes teńizinde su’zedi, ol tek - hám tek - salıstırmalı, shártli konvensial (latınsha «conventional»- shártnamaǵa muwapıq ) hám sub'ektiv bolıp tabıladı.

Skeptiklarga tán bolǵan bul jantasıw áyyemgi dáwirdeyoq júzege kelgen. Dúnyada hámme zat oǵada tez ózgerediki, ol jaǵdayda ulıwma ózgermeytuǵın bolǵan hesh nárse joq, dep esaplaǵan Kratil táliymatı bir zatqa relyativizmga mısal bolıwı múmkin.

Barlıq bilimlerimizni tek salıstırmalı dep esaplaw, mánisi itibarı menen, biliwde óz basımshalıq húkim jıljıtıwın tán alıw bolıp tabıladı. Bul halda biliw salıstırǵanda ózgermeytuǵın, isenimli zatlar ámeldegi bolmaǵan, haqıyqat penen gu’man ortasında parq qalmaytuǵın, hár qanday qaǵıyda hám principke isenim joǵalatuǵın, sonlıqtan, turmısta hesh nársege ámel etip bolmaytuǵın úzliksiz aǵımǵa aylanadı. Biliw teoriyasında tolıq relyativizm - bul oylaw «baylig’i»nıń kórinetuǵın bolıw formalarınan biri. Oǵan tómendegi baqlaw tán: haqıyqat álbette tolıq bolıwı kerek, eger haqıyqat tolıq bolmasa, ol haqıyqat emes. Bul pikir tiykarida tekǵana salıstırmalı, bálki tolıq haqıyqatqa da isenimsizlik jatadı. Relyativizm wákilleri ádetde haqıyqıy dep esaplanǵan qaǵıydalar keyinirek jalǵan dep biykar etilgen hám kerisinshe, jalǵan dep esaplanǵan qaǵıydalar pán rawajlanıwı processinde haqıyqıy dep tán alıw etilgen hallar pán tariyxında kóp ekenligine belgi etedi. Ilimiy biliwdiń háreket jolı - ámelde tuwrı sızıq emes, bálki kesimlerinde jańılısıw halları júz beriwi múmkin bolǵan iymek sızıqtan ibarat. Biraq bul biziń barlıq bilimlerimiz jalǵan sóz ekenligin tastıyıqlamaydi. Relyativist «bilimda salıstırmalıq elementi bar» degen tuwrı qaǵıydanı «bilim mudami salıstırmalı», sonlıqtan, bilim kerek emes, degen aljasıq qaǵıydaǵa almastıradı.