Temа Balalarda tamiri formalanbag’an turaqli tislerde keshiwshi sozilmali pulpitlerge tan subyektiv belgilerdi aniqlaw

Ziyanlang’an pulpani biologiyaliq usilda emlew

Emlewdinʼ bul usili tis pulpasininʼ toliq saqlaniwi ham tirishiligin dawam ettiriwin tamiyinleydi. Tomendegi halatlarda bul usil menen emlew maqsetke muwapiq boladi:

1. O’rta ham shuqir karies gewegin sharqlaw waqtinda bilmegen jag’zayda Pulpa toqimasi jaraqatlang’anda yaki ol ashilip qalg’anda.

2. Formalang’an ham formalanbag’an tislerde keshetug’in qisman o’tkir (shegaralang’an) pulpitda.

3. Tamiri formalanbag’an bir tamirli turaqli tislerde, uliwma o’tkir pulpitte.

4. Sut ham turaqli tislerde keshetug’in sozilmali fibroz pulpitte. Eger periodont toqimasinda o’zgerisler bolmasa ham karies gewek Blek boyinsha 1-klassqa tan bolsa.

Tis karies gewegi egew waqtinda pulpa boshlig’i ashilip qalg’anda (travmatik Pulpit) karies gewegine silekey tusirmewge hareket etiw kerek. Tezlik penen gewekti jilli antiseptik menen juwib quritip, jaraqatlang’an jerge kalcin yaki kalmecin pastasi qoyiladi. Karies gewegi suwli dentin menen waqtinsha jabiladi.

Jaraqatlang’an tis 5-7 kun dawaminda balani bezovta qilmasa, ekinshi qatnawda waqtinsha plombani turaqli plombag’a almastiriladi.

O’tkir pulpitte birinchi qabillaw waqtinda tis karies gewegi kenʼeytip ashiladi. Gewek tubinde jumsag’an dentin 3-4% li dikainninʼ suwdag’i eritpesi menen yaki anestezin kristallari 2-3 min dawaminda awiriwsizlandiriladi. Sodan keyin karies gewegi tubi ham diywallarinan ziyanlang’an dentin toqimasi qabatba qabat alinadi. Tis taj boslig’i kishi shar tarizli bor jardeminde ashiladi. Bul jag’day uliwma o’tkir diffuz pulpitte isingen pulpa geweginde jiynalg’an ekssudattin ag’ip shig’iwin ham bir Qatar pulpa toqimasinda (қўйилган даволовчи пломба таъсирида) regeneraciya proceslerin tamiyinleydi.

Shegaralang’an o’tkir pulpitte taj boslig’in ashiw shart emes. Isiniw natiyjesinde payda bolg’an pulpa boslig’indag’i ekssudat formalanbag’an bolip, kenʼ tamir kanallari arqali sizip ag’ip, tomenge tusiwi mumkin. Juqa dentin qabati dentin jollari arqali gewekke qoyilg’an dari diffuz joli menen isingen pulpa g’a biymalel o’tip, taʼsir ko’rsatadi.

Joqarida aytilg’an emlew sharalari tomendegishe atqariladi:

Tayarlang’an karies gewegi jilli antiseptik, antibiotiklar, ferment eritpeleri menen juwilip mikrobsizlandirilg’an tampon jardeminde quritiladi. Gewek tubine emlew qatlami pasta turinde qo’yiladi. Emlewshi pastalar antibiotiklar, isiniwge qarsi zatlar ham fermentlerden tayarlaw mumkin. Buninʼ ushin birar antibiotik eritpesinen bir tamshi alinip, gidrokortizon eritpesi menen aralastiriladi ham og’an tripsin yaki basqa bir belok maydalawshi ferment qo’shiladi.Emlew qatlami ustinen gewek suwli dentin menen waqtinsha plombalanadi.

Soni umitpaw kerek, emlewshi pasta tayarlawdan aldin baladan yamasa ata analarinan balaninʼ antibiotiklerge sezgirligin aniqlaw kerek.

Waqtinsha qoyilg’an plomba 2-3 kun dawaminda bezovta qilmasa, ekinshi qatnaw waqtinda plomba alip taslanip, karies gewegine qosimsha islew beriladi. Gewek tubikalcin yaki kalmecin pastasinan juqa qatlam jagilip, ustine paxta tampon qoyiladi ham suwli dentin pasta menen 7-10 kunge jabiladi. Usi dawir dawaminda kesellengen tis balani bezovta qilmag’an bolsa keyingi qatnawda turaqli plomba menen jabiladi ham tis anatomik formasi tiklenedi.

Sozilmali keshetug’in fibroz pulpittinʼ biologik usulda emlew bir qansha apiwayi. Tis karies gewegi egelip og’an kerekli forma beriledi. Gewektin tubine kalmecin den tayarlang’an yaki bolmasa vinilde tayarlang’an jasalma dentin pasta surtilip jilli hawa ag’imi menen qurg’atiladi. Keyingi qatlamdi fosfat sementinen tayarlang’an ajiratiwshi qatlam quraydi. Turaqli plombani 2-3 sutkadan son keyingi qatnawda da qoyiw mumkin. Biologik usul tamirlari sorilip baslang’an kop tamirli sut tislerinde qollaw jaqsi natiyje beredi. Bir qatnawda emlew waqttan jutiwdi tamiyinleydi. Bul usilda emlengen tislerde periodontta juz beretug’in asqiniwlar kemden kem hallarda uShiraydi.

Ziyanlang’an pulpani tiri halinda awiriwsizlandirip amputaciya qiliw usili
Bul usil pulpa isiniwininʼ tomendegi turlerin emlew ushin qo’llanadi:

1) formalanbag’an tamirli sut ham turaqli tislerde keshetug’in sozilmali fibroz pulpitte

2) o’tkir mexanik travma pulpa ashilip qalg’an waqtlarda

3) sut tislerinninʼ yassi keshetug’in orta ham shuqir kariesinde

Ziyanlang’an pulpani tiri amputaciya qiliw usili anesteziyadan keyin amelge asiriladi. Buning ushin ziyanlang’an tis atirapnindag’i jumsaq toqimag’a novakain, lidokain, perimikain ham basqa awiriwsizlandiriwdhi anestetik jiberilip, toyontiriladi yaki nerv talshigi atirapina tuwridan tuwri anestetik eritpe menen amelge asiriladi. Sharayat bolg’anda uliwma Awiriwsizlandiriw dan da paydalaniw mumkin.

Karies gewegi borlardi tez tez almastirip dentin toqimasin qabatma qabat alip taslaw joli menen egeledi. Bul dentin qabatina mikroblar otiwinen qorg’aydi. Pulpa boslig’in aship amputaciya qiliw dan aldin karies gewegi antiseptik eritpeleri jardeminde jaqsilap juwilip, quritiladi. Sonnan keyin pulpa boslig’i ashilip mikrobsizlandirilg’an shar tarizli bor jardeminde taj pulpasi tamir kanalina o’tiw boliminen qirqilip ajiratiladi ham alip taslanadi.

Sizip ag’ip turgan qandi toqtatiw ushin adrenalin eritpesine ig’al ( yaki 2-3% peroksid )tampon qoyiladi. Qan toqtatiw shi zat 8-10 min dawaminda uslap turiladi. Sodan keyin pulpa boslig’ininʼ tub bolimine kalcin den emlewshi qatlam surtiladi, ustine jumsaq steril paxta tampon qo’yilib, dentin pasta jardeminde gewek jabiladi. 5-7 kun dawaminda tis bezovta qilmasa og’an turaqli plomba qoyiladi. Bunday emlew usilininʼ abzallig’i bunda tis tamiri geweginde jaylasqan pulpa tiri halatinda qaladi. Tamir formalaniwi dawam etedi. Emlewden keyingi bir jil waqt ishinde pulpa gewegininʼ taj menen tamir bo’limi aralig’inda jana payda bolg’an dentin kopirshesin rentgende koriwimiz mumkin. Eger elektroodontodiagnostika kanal pulpasininʼ olgenin korsetse tis qaytaldan emlenedi.
Ziyanlang’an pulpani awiriwsizlandirip shuqir amputaciya qiliw usili.

Bunday usilda emlew ilajlari ziyanlang’an tis pulpasininʼ taj bolimin toliq ham tamir bolimin qisman alip taslawdi quraydi.

Shuqir amputaciya usili toliq formalanbag’an tislerde isiniw procesi sozilmali keshiw natiyjesinde, tek taj pulpasi emes qisman tamir pulpasida ziyanlang’anda qollanadi.

Emlewdin bul usili formalanbag’an bir tamirli tislerde keshetug’in sozilmali gangrenoz pulpitte ham travmatik pulpitte qollang’anda jaqsi natiyjeler beredi.

Sozilmali keshetug’in gangrenoz pulpitte arzlari bolmaydi. Biraq bor jardeminde tamir pulpasi egelgende kushli awiriw seziledi. Sonin ushin karies gewegin egep ham amputaciya dan aldin jaqsilap Awiriwsizlandiriladi. Shuqir amputaciya usilin amelge asiriwda qurallardi tuwri tanlap, ustaliq penen isletiw kerek. Sebebi qurallar tuwri ham ustaliq penen isletilse 3-sanli yaki 5-sanli shar tarizli bor tamir kanalina 3-5 mm shuqirliqta kirip, 1/3 bolimin amputaciya qiliwg’a imkan beredi. Amputaciya dan keyin qan ag’iwi toqtatilip tamir pulpasinin qalg’an bolimi jana tayarlang’an pasta kanalinin’ kiriw bolimine gladilka jardeminde qoyiladi.

Keyin tamir iynesi ishona paxtadan turunda jasap sol turunda arqali pasta astelik penen ziyanlang’an pulpa juzesine jabiladi. Tamir kanali plomba qilinip atirg’anda kushli nasim bolmaw kerek. Pasta ustinen tampon qoyilip gewek 5-6 kunge waqtinsha jabiladi. Usi waqt dawaminda tis bezovta qilmasa turaqli plomba qoyiladi.

Shuqir amputatsiyada emlewshi malxam pastasin tanlawda onin mikriblarga isiniwge qarsi tasiri ham singish qasiyetlerin esapqa aliw zarur. Esbebi kaltsiy ham kalmetsin pastalari quramina kiriwshi kaltsiy gidroksidi bir qatar mikroblarga qarsi ham isiniw protsessine jaqsi tasir etiw qasiyetine iye. Biraq bul tasir shegaralangan bolip pulpanin shuqir qatlamlarina sinip kire almaydi. Soni nazerde tutip isiniw protsessi oykirlesip qaytalanganda shuqir ham har tarepleme tasir kushine iye bolgan basqa darilik zatlardan pagdalaniw zarur. Egerde tamir pulpasinin qalgan boliminde qaytalaniw protsesi aniqlansa amputatsiya qilingan pulpa jaraqatina tasiri ken bolgan antibiotikler (neomitsin, eritromitsin, streptomitsin, h.t.b ) fermentler ( tripsin, ximotripsin, ximopsin) aralaspasi( gidrokortizon ham basqa glyukokortikoid gormonlar emulsiyasinan tayarlangan) tasir qiladi. 1-2 kunge qoyilgan bul malqamlar isiniw protsesin tinishlandiradi. Arz bolmagan jagdayda tamir kanalinin bos bolimi formalin saqlawshi pastalar jardeminde aste toltiriladi. Bul pastani tomendegishe tayarlaw mumkin. Bir tamshi 10% li formalin eritpesine bir tamshi glitserin bir dana timol kristali ham psta halina kelgenshe zink oksidi untagi qosiladi. Payda qilinga bul pasta tisti boyamaydi pulpanin shuqir qabatlarina sinip kirip jaqsi dizenfektsiya ( mikroblardi oltiredi) qiladi. Bul bolsa pulpa shiriwinin aldin aladi ham qaldirilgan pulpa omirin, fiziologik qasiyeti bolgan dentin payda qiliw protsesi dawam etiriwin taminleydi. Bunin natiyjesinde tamir toliq formalanadi.

Sogan qaramastan otkezilgen emlew natiyjesin rentgen suwretten paydalanip basinda har 3-6 ay dawaminda keyinshelik jilina bir marte tekserip turiw lazim. Bazi bir hallarda dentin payda boliw protsesi buziliwi natiyjesinde tamirdin orta boliminde bosliq payda boliwi periodont tirqishinin keneyiwi tamir atrapindagi suyek toqimasinda osteoporoz protsesi guzetiliwi mumkin. Bunday ozgerisler guzetilgende toliq ekterpatsiya usilinan paydalanip tis qayta emlenedi. Retgen suwretinde joqarida qayt etilgen ozgerisler ham klinik belgiler bolmasa kesel tis qayta emlenbeydi.

Tamiri formalanbagan sut ham turaqli ulken aziw tislerde keshetugin sozilmali gangrenoz yaki basqa turdegi pulpitlerde isiniw bekgileri tis atrap toqimalarina da tarqalgan bolsa ol halda shuqir amputatsiya otkezilgennen keyin isiniw protsesi tinishlandiriwshi shara ilajlari otkerilip emlew rezortsin formalin usili qollanilip tamamlanadi. Bunda tamirdin oulpadan bolek qilingan bolimi rezortsin formalin pasta menen toltirilip ustinen fosfat tsementli qabat qoyiladi ham turaqli plomba menen tis gewegi jabiladi.

Adebiyatlar

1.Халилов И. Болалар даволаш стоматологиясидан амалий кулланма.- Тошкент, Ибн-Сино, 1997 йил.

2.Колесов А.А. Стоматология детского возраста.-Москва.: Медицина, 1991 г.

3.Виноградова Т.Ф. Стоматология детского возраста.-Москва.: Медицина, 1987 г.

4.Боровский Е.В., Иванов B.C. и др. Терапевтическая стоматология.-Москва.: Медицина, 1998 г.

5.Кузьмина Э.М. и др. Профилактика стоматологических заболеваний.-Москва.: Медицина, 1997 г.

6.Н. В. Курякина « Терапевтическая Стомотология детского возроста » - Н Новгород , 2001 г.

7.А.И.Николаев , Профилактическая терапевтическая стомотология. -2004 г.

8.Л. А. Скорикова. ,Пропидевтика стомотологи ческих заболевании. -2002 г.

9.И. К. Луцкая . «Руководства по стомотологии» -2002 г.

10. Е. В. Баровский «Терапевти ческая стомотология» - 2002 г.

11.М. Г. Сырбу –« Пульпиты у детей» - Москва 1981 г

12.И. Х. Халилов , А. С. Йулдошхонова , Х. Р. Рахмонов « Болалар терапевтик стомотологияси ва стомотологик касалликлар профилактикаси» - Тошкент – 2007

13.И. Х. Халилов , Х. Р. Рахмонов « Болалар терапевтик стомотологияси ва стомотологик касалликлар профилактикаси» - Тошкент – 2011