Tema. Amir Temur nasiyetlerinin' tarbiyaliq a'hemiyeti

Tema.Amir Temur nasiyetlerinin' tarbiyaliq a'hemiyeti.
Joba.
1.Movaraunnahrda A.Temurdin' oraylasqan ma'mleketinin' payda boliwi ja'ne onin' ilim-bilimdin' taraqqiy etiwindegi roli.
2.”Temur tuzukleri" shigarmasindag'I ruwxiy ha'm bilimlendiriw qarawlar.
3.Amir Temurdin' o'gitlerinin' tarbiyaliq a'hemiyeti.
Tàriyxdan bilgenimizdey Movarounnahr mo'gul istilochilari tarepinen wayran etildi. Pa'n madeniyet bilimge ku'ta u'lken ziyan jetkizdi. Xanavayran bolg'an Movarounnahr xalqi X|V asirdin baslarina kelip Mog'ul istilochilari zulminen qutula basladi. Movarounnahrda ku'shli ma'mleket du'ziwge bolg'an umtiliw jen'impaz keldi.Mo'g'ul istilochilarina qarsi Buxarada xaliq Maxmud Torobiy basshilig'inda qozg'aldi,Samarqand ha'm Xurasanda bolsa sarbadarlar ko'terilisleri ju'z berdi.Na'tiyjede sarbadorlar uzaq mu'ddet ha'tte ha'kimiyettida tag'I basqarib turdilar.x|v asirdin' ortalarinda Orayliq Aziyada mayda feodal ha'kimler ortasinda daw ku'sheydi,ekonomikaliq qiyinshiliqlar ju'z berdi,siyasatta g'ayratsizliq ha'wj aldi.Ha'kimler ortasinda dawlar ku'shaytiwi na'tiyjesinde ma'mleket 10 g'a'rezsiz beklik ha'm a'mirliklerge bolinip ketti. Bekler ha'm a'mirler ortasinda ozara gu'res ku'sheydi,ma'mleket uris ha'm talan – tarajlar iskenjesinde qaldi.Sonday salmaqli bir ta'rtipsizlik jag'dayda el,xaliq -jurttin' musallatin Amir Temur oz jelkesine aldi ha'm qariyb 10 jil (1360-1370) dawam etken salmaqli gu'restan keyin ma'mleketti mo'g'ullar istibdodidan qutiltirdi. 1370-1380 jillar dawaminda Amir Temur say ha'reketleri na'tiyjesinde bekler ha'm amirler ortasinda dawlarg'a toqtatiw berildi ha'm Movarraunnahrdag'I tarqaq a'mirlikler oraylasqan birden-bir feodal ma'mlekettin' bayrag'I astinda birlestirildi . Sonday etip , X|V a'sirdin' ekinshi yarminda Movarounnahrdin' feodal tarqaqlig'ina toqtatiw berildi,ma'mleket mo'g'il shabiwshilarinan tazalandi.X|V asirsin' aqiri XV asir lerde Orayliq Aziyada feodal mu'nasibetler ja'nede riwaj tapa basladi.Sahibqiran Temur da'stlepki Temuriyler hukimranliq etken da'wir Movarounnahr tariyxinda bolek oein iyeledi.Oraylasqan ulli Temur ma'mleketinin' juzege keliwi menen Movarounnahrda tag'I pa'n ha'm madeniyet ,bilimlendiriw qaytadan ravnak tapa basladi.Sol sebeplide tariyxda X|V asirdin’ ekinshi yarmi ha'm XV a'sir orta Aziyada Shig'is oyaniw dawirinin' ekinshi basqishi dep ataliwi biykarg'a emes , sebebi bul dawirga kelip,Orayliq Aziyada ekonomika pa'n ha'm ma'deniyat gu'llep rawajlandi. Amir Temur hu'kimranlig'I dawirinde ka'ha'nnin' koplegen qalalarinan Samarqandg'a o'nermentler,artistler, injenerler,alimu fazillar alip kelindi ha'm olardin’ tajriybelerinen ilim -bilim, ma'deniyat ha'm qurlis jabxalarinda ken' paydalanildi.Samarqand ha'm Hiratta medreseler,observatoriyalar,bog'u rog'lar,ma'deniyet o'shaqlari qurildi. Sol dawirge kelip tibbiyat ilmin uyreniwge qizigiwshiliq ja'ne de ku'sheydi. Matematika,astranomiya,jog'rafiya, tariyx,adebiyat,filosofiya, huquqiy,ogit nasiyetlew,tarbiyeshunaslikke tiyisli bir qatar ajayip ha'm za'rurli doretpeler jaratildi.Forobiy ,Ibn Sino, Beruniy,Umar Hayyam, Sadiy Sheraziy,Al Xarazmiy, Al Farganiy, Imom Buxariy,at Termiziy miytaslatin sonin' menen bitge grek rim ma'deniyetin u'yreniwge ha'reket ku'sheydi.Ma'mleketti basqariwdi toliq jetilistiriw, qurilis, abadanshiliq,suwgariw jumislarina qalalar prtasindag'I sawda jollarin ken'eytiwge u'lken itibar berildi. Amir Temur ha'm Temuriyler dawirinde poeziya, logika, filosofiya,tariyx,huquq, astranomiya,matematika,nafosat, filologiya,sozlikshunaslik,muzikashunaslik,tarbiyashunoslik,arxitektorshunaslik,kommerciya, isbilermenlik,dilmashliq, ha'ttetlik jog'rafiya hamde etshunaslik siyaqli basqa onlap du'nyaliq bilimlerdi u'yreniw sol bilimler tiykarinda doretpeler jaratiw jolg'a qoyildi.Amir Temur hu"kimranlig'I dawirinde ornatilg'antinishliq ma'mlekette ma'deniyet,ilim xaliq awizsha ijadi, a'debiyat ham ko'rkem onerdin rawajlaniwinda medreselerde talim tarbiyanin joqari darejede boliwinda zarurli faktor boldi.Uzaq jillar dawaminda koloniya iskenjesinde ku'n keshirgen xalqimiz oz watanlasin qasirlew onin' tariyxiy mawqeyin munasip ornina qoyiw mumkinshiliginen mahrum edi.G'arezsizligimiz sharapati menen bunday namaqulshiliqlarg'a shek qoyildi.Tariyxdi qalis uyreniw tariyxdi jalganlastirmay onin' shegaralarin buzmay bar haqiyqatti ayqinlap sipatlama beriw mumkinshiliklerine iye boldi. Haqiyqattanda otken zamang'a na'zer taslaytug'in bolsaq Amir Temur ati tariyximiz betlwrinen qara boyaw menen oshirildi,unutiliwga mahkum etildi.Maqset xalqimizdin jureginen milliy an' milliy namis sezimin joytiw oni g'arezsizlikke ha'kimnin qol astindalig'iliqqa kondiriw edi.Biraq da ozbek xaliqi oz ajdadlarin,oz batirlarin unutpadi, barham jureginde kon'il torinde saqladi.Muhammad Taragay Batir balasi Amir Temur jasliq siyaqlinanma'rt jaw jurek jedeli otkir zeyin ham aqli kamil iyesi bolip osdi..
Amir Temurdin tariyx aldindagi xizmeti juda ahemiyetli.Ol mamlekette kusheyib ketkwn feodal tarqaqlikka yakun jasap el jurtti oz bayrag'I astina birlestire aldi ham markazlashgan ulli mamleketke asas saldi.Bul menen ol ziroatshilij onermendshilik sawda satiq hamde madeniyet rawajina mumkinshilik jaratip berdi. Bugun “ Temur va temuriylermamleketi", “Ulug'bek ha'm Samarqand astranomiya mektebi" “Navoiy" ham “Babur" dey ulli sozlerdi tek gana ozbekler emes al putkil dunya xaliqlarinin tarixinda ushratar ekenbiz olardin tub manisinde Amir Temurdin ulken xizmetleri jatg'anin bilip budan maqtanamiz.
Amir Temur dawrinde ilm pan madeniyet ham ijtimoiy jasawga tasir korsetken turli omillar tuwrisinda soz juritiledi. Temur tuzukleri shig'armasinda sarkarda tarepinen mamleketshilikke asas saliniwinda xaliq ham mamleket maplerin insan omilin jaslardin talim tarbiyasi jetekshi orindi iyeleydi deb aytib otken . Temur tuzukleri miyrasi jaslardin dunyaqarashin rawajlantiriwda ozinin mamleket ham xaliqi ushin xizmet qiliwinda iyman gujdan ham adelet tamayillarina boysuniwg'a vatang'a bolg'an sadaqatin jurttin milliy ideyasina sadiq qaliwga davat etedi.
Amir Temurdin ibretli hayatiy pand-nasihetleri ham ogitlerinin har biri mazmun ham mana ken'ligi,mantiqdin' ku'shliligi teranligi,tasiri umuminsaniy qadriyatlar tiykarina qartilganlig'I menen ayriqsha ahemiyet kasip etedi, olardi bitmes tugemes xazina, adep ikramliliqqa tiyisli dasturler depde artay alamiz.Bul ogitler sohibqironnin ju'da mashaqqatli ham sertashvish, birde muvaffaqiyatli birde muvafaqqiyatsiz, birde quwanishli omirinin ijadiy miywesidir.
Bul o'gitler xaliqlardibir maqset sari birlestirgen, jipslashtirg'an sehirli tarbiyaviy kushke iye bolg'an durdana pedagogikadir..