Tektonik plitalar qit'alar va okeanlar Plitalar bir-biriga nisbatan uchta yo'nalishda harakati

Transformer chegaralar.
Ba'zan shunday bo‘ladiki, ikki qo‘shni plitalar na o‘zaro to‘qnashmaydi va na uzoqlashmaydi. Ular vaqti-vaqti bilan o‘zaro ishqalanib turadi. Bunday chegaralarga eng yorqin misol bu - Kaliforniyadagi San-Andre yoriqligidir. Bu joyda Tinch okeani plitasi va Shimoliy Amerika plitasi bir-biriga ishqalanadi. Transform chegaralashgan plitalar vaqtincha to‘qnashadi (ishqalanadi) va yana o‘z joyiga qaytadi. Bu ishqalanish oqibatida katta miqdorlarda energiya ajralib chiqadi va transform chegaralashgan har ikkala plita yuzasida zilzilalar sodir bo‘ladi.
Maqola so‘ngida shunga urg‘u bermoqchimanki, garchi, plitalar tektonikasi tushunchasi materiklarining harakatlanishi jarayonini ham o‘z ichiga qamrab olsa-da, biroq, bu tushuncha bilan materiklar dreyfi tushunchasini chalkashtirmaslik zarur. Hozirda materiklar dreyfi nazariyasi ko‘plab olimlar tomonidan inkor etilgan bo‘lib, ushbu nazariyada anchagina nazariy va amaliy nuqsonlar mavjud edi. Hozirda tan olingan plitalar tektonikasi nazariyasi o‘z tarkibida o‘sha materiklar dreyfi nazariyasidan ayrim jihatlarni namoyon qilsa-da, hozirgi plitalar tektonikasining nazariyasining o‘zi ham XX-asr boshidagi holatidan tubdan farq qiladi. Eslatib o‘tmoqchimanki, avvaliga materiklar dreyfi nazariyasi, keyin esa plitalar tektonikasi nazariyasi ham bir paytlar inkor etilgan edi. Lekin, hozirda tektonika nazariyasi yana tan olingan. Balki qachonlardir kelib, geofiziklar har ikkala nazariyani, ya'ni, materiklar dreyfi va plitalar tektonikasi nazariyalarini uyg‘un holda umumlashtiruvchi yanada ko‘rkam nazariyani barpo etishar. Axir, ilm-fan hech qachon o‘z joyida qotib turmaydi. Unutmang, ilm - taraqqiyotni harakatlantiruvchi kuchdir!